Marco Ephraïm: ‘Controle willen krijgen is een logische reactie op de enorme onzekerheid die ontstond toen we wereldwijd ineens geconfronteerd werden met een onbekend virus. We zagen allemaal hoe snel het zich verbreidde rondom Wuhan. De grote angst was dat de zorg het aantal ernstig zieken niet zou aankunnen, dus er moest een vorm gevonden te worden om dat in de hand te houden. De maatregelen die halsoverkop ingezet werden zijn bekend - eerst een verbod op grote bijeenkomsten, daarna kwamen daar hygiëneadviezen bij, toen social distancing en vervolgens een gedeeltelijke lockdown.’

Vaccineren?

‘Onmiddellijk kwam de roep om ontwikkeling van een vaccin. Momenteel houden wel negentig instellingen zich hiermee bezig en op tenminste zeven plekken wordt het op groepen mensen uitgeprobeerd. Mocht het lukken een vaccin te ontwikkelen, dan weten we niet of er bijwerkingen zullen zijn. Daarover bestaat nog steeds veel onzekerheid. Op internet vind je alle mogelijke informatie waarvan je niet zeker weet of het waar is of niet. Dat is lastig. Zelfs onder vooraanstaande wetenschappers is veel onenigheid; de virologen buitelen over elkaar heen. Er wordt gezegd dat het veel tijd gaat kosten, omdat het virus nog kan veranderen. Mogelijk is een vaccin minder werkzaam, zoals met de influenzavaccinatie, die maar 30 tot 40% bescherming biedt. Een Chinese studie laat zien dat mensen die de gewone griepprik hebben gehad heviger ziek zouden kunnen worden van het nieuwe coronavirus. Is dat een fabeltje of niet? Op veel moeilijk te toetsen informatie kun je niet varen. Een ander - volgens mij belangrijk - thema is het ontwikkelen van groepsimmuniteit. Zolang er geen goed vaccin is, kunnen we dat alleen bereiken door een bepaalde mate van ziek worden toe te laten in de samenleving. Zweden heeft de moed gehad dat te proberen en we moeten nog zien hoe dat uitpakt. Het bevorderen van een gezonde leefstijl wordt dan nog belangrijker, om weerbaarder te worden met minder kans op ernstiger ziek zijn door corona.’

Health promotion heeft te maken met hoe je in het leven staat: proactief en met vertrouwen

Microbioom

‘Ik pleit er vooral voor om het aan te durven minder in controle te stoppen en meer in het gezond maken van mensen. Health promotion naast disease control. Alle maatregelen tot nog toe zijn gericht op vermijding en preventie. Er wordt amper gesproken over wat ons mensen werkelijk weerbaar en gezond kan maken, zodat we het virus kunnen opvangen en integreren in het microbioom van onze maatschappij. Persoonlijk zie ik het als een illusie dat het virus verdwijnt. Net als de griep ieder jaar steeds weer in andere gedaantes terugkomt, zou dat met het nieuwe coronavirus ook kunnen gebeuren. We weten het eenvoudigweg nog niet. De behoefte aan een vaccin komt uit de hoek van disease control: we gaan zoveel mogelijk mensen vaccineren, dan is de kans heel klein dat het weer opleeft. Of dat gaat lukken is nog maar helemaal de vraag. Health promotion heeft te maken met hoe je in het leven staat: proactief en met vertrouwen. Daarmee doel ik niet op blínd vertrouwen, want we moeten wel degelijk verstandig met elkaar omgaan en de afgesproken maatregelen redelijkerwijs naleven. Tegelijk is het goed om te kijken hoe we veilig en tijdig kunnen versoepelen. Dan wordt het ook weer makkelijker om aan je gezondheid te werken of anderen te helpen met gezond worden.’

Verschillende niveaus

‘Je gezondheid kun je verzorgen op een aantal niveaus. Heel basaal: beweeg je genoeg? Als ouderen uit angst voor corona niet meer hun dagelijkse wandelingetje maken en de hele dag binnen zitten, is dat ongezond. Hun conditie gaat achteruit - bewegen is juist voor hen echt nodig. Liefst buiten; ervaar de zon en de schonere lucht! Dat is een weldaad. Ik raad iedereen aan om naar buiten te gaan, al dan niet met rollator of rolstoel. Dan komen de mantelzorgers dus weer in beeld, zij moeten kunnen helpen. Verzorgingshuizen moeten hier grotere urgentie aan geven. Gezonde voeding, erg belangrijk! Op vaste tijden eten en op vaste tijden niet, bijvoorbeeld niet nog ’s avonds laat snaaien. En stoppen met eten als je voor 80% verzadigd bent. Als je dat doet, blijf je langer gezond. Vooral mensen met overgewicht blijken ernstiger ziek te kunnen worden van corona; dan is gezond afvallen dus van groot belang. Verder: hoe ga je om met stress en angst? Dat speelt nu extra - ook bij jonge mensen. Je zult je werk en daarmee je inkomsten maar kwijtraken. Hoe kun je creatief worden, je weg op een andere manier vinden, niet in een depressie terecht komen? Daarvoor heb je ontmoetingen nodig. Je kunt elkaar digitaal treffen, maar dan heb je alleen beeld en geluid: al je andere zintuigen doen niet mee. Bovendien is het vaak moeilijker om echt in gesprek te komen. De strenge maatregelen brengen met zich mee dat we elkaar nauwelijks onverwacht kunnen ontmoeten, terwijl dat nou net zo’n vitaliserende invloed heeft op ons leven!

Iedereen kent daar voorbeelden van. Dat je toevallig in de trein met iemand in gesprek raakt die een stageplek weet. Of op wie je verliefd wordt. Wandelganggesprekken op je werk. Antroposofisch gezegd: de lockdown heeft de ontwikkeling van ons karma - alle schijnbaar toevallige ontmoetingen en lotgevallen - afgeremd. Het karma moet weer gaan stromen.’

Onverwachte ontmoetingen kunnen een vitaliserende invloed hebben op ons leven

De belangrijkste factor

‘Stress is een beladen woord, maar we zullen allemaal moeten leren omgaan met uitdagingen. Het is alleen van belang dat je stress kunt compenseren. Zorg ervoor dat je in- en ontspanning door de dag heen afwisselt. Dat je een ritme hebt en een gezonde slaap - niet te lang en niet te kort. Zoek naar een ritueel voor het slapen gaan en bij het opstaan. Het hoeft niet ingewikkeld te zijn, het gaat om een bewust moment. Even luisteren hoe de nacht in je naklinkt voordat je je weer de dag in rept. Zingeving is volgens arts-onderzoeker Machteld Huber de belangrijkste gezond-makende factor (zie ook pag. 12-14). Doe een paar dingen per dag die ertoe doen. Natuurlijk hebben we allemaal verplichtingen; het gaat erom dat je daarnaast iets doet wat je vervult. Voor de een is dat zorgen voor een dier, de ander werkt in zijn tuin. Bel eens iemand die dat niet verwacht of verras je collega’s met een zelfgebakken cake.’

‘Het zesde gebied gaat over de innerlijke verwerking van wat je tegenkomt. Het kan zoiets simpels zijn als elke avond even terugkijken op de dag en daarover een haiku schrijven, zoals mijn vrouw al meer dan een jaar doet. Daaruit is een kunstwerk aan het ontstaan. Of je plukt tijdens je dagelijkse wandeling een bloem en tekent die na. Het gaat erom dat je met meer aandacht dan normaal iets gewoons écht gaat zien. Enthousiasme en onbevangen aandacht zijn gezond-makend. Dat je iets niet uit angst of verplichting doet, maar omdat je voelt dat het fijn is en bij je past. Dat je voelt: ‘Ja, dit wil ik!’’

---

Wat is gezond-makend?

* Beweeg genoeg, liefst buiten

* Eet gezond, lekker en niet te veel

* Wissel inspanning en ontspanning af

* Verzorg een gezond dag- en nachtritme met voldoende slaap

* Doe dagelijks iets wat je vervult

* Verwerk je indrukken door zelf iets te maken

* Open je hart voor anderen

* Borg meditatieve momenten voor jezelf

Ben je gevoelig voor infecties? Dan kun je op een eenvoudige manier je weerstand versterken door Infludo of Echinacea druppels te nemen en eventueel vitamine C, D en zink. Houd contact met je huisarts. Maar het belangrijkst blijft die leefstijlverandering die je helemaal ziet zitten!

---

Marco Ephraïm (1959) is antroposofisch huisarts in Zoetermeer en huisartsopleider, verbonden aan de Universiteit van Leiden. Hij vertelde lezers in een online artikel van Ita ook over zijn persoonlijke ervaringen met zijn moeder die vlak voor de lockdown verhuisde naar een verpleeghuis. Over de zin van aanraken en geborgenheid.