Op de dag dat we elkaar spreken is net de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid 2020-2024 vrijgegeven. Pas helemaal aan het eind van ons gesprek noemt Machteld Huber deze nota, waarin het concept van Positieve Gezondheid een duidelijke plaats heeft gekregen. Een kroon op jaren van wetenschappelijk onderzoek en werk van het Institute for Positive Health (IPH), dat zij vijf jaar geleden oprichtte. Alsof het nooit anders is geweest, pleit het Ministerie van VWS in deze nota voor een bredere opvatting van het begrip gezondheid: “Het gaat niet om wat iemand niet meer kan, maar juist om wat iemand wel kan, belangrijk vindt en eventueel wil veranderen. Bovendien gaat het niet alleen om de lichamelijke kanten van gezondheid, maar ook om het vermogen je aan te passen, welbevinden, eigen regie, veerkracht, participatie en zingeving. Dit kunnen we bereiken door professionals te leren hoe zij nog beter aansluiten op wat mensen (nog) wel kunnen en wat voor hen in het leven belangrijk is. Dit uitgangspunt daagt professionals uit om breder te kijken dan hun eigen expertisegebied.” Het leest zo logisch en vanzelfsprekend, maar de weg naar deze steeds breder gedragen opvatting werd geplaveid door Huber en haar collega’s.

Wat is gezondheid?

Machteld Huber: ‘Zorgverlening is in Nederland almaar zwaarder gaan leunen op steeds meer protocollen en eindeloze registraties ter bewaking van kwaliteit. Tot frustratie van iedereen. Maar als je medische kennis weer in verband brengt met zingeving, kunnen we komen tot een nieuw speelveld. Dat begon ik te vermoeden door mijn persoonlijke ervaringen als arts en patiënt. Via de weg van de wetenschap ben ik deze gedachte nader gaan verkennen en raakte ik steeds meer geïntrigeerd door de vraag wat ‘gezondheid’ nu eigenlijk is. Uiteindelijk kwam ik in samenwerking met andere mensen tot het volgende concept: gezondheid als het vermogen om je aan te passen en zelf te beslissen hoe om te gaan met de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven. Met dit concept in handen heb ik me vervolgens verdiept in wat patiënten, zorgverleners, beleidsmakers, verzekeraars en burgers daarmee konden en dat bleek heel veel te zijn – we ontmoetten zo veel enthousiasme! Bij de uitwerking ervan hadden artsen en beleidsmakers wel de neiging om zich te blijven richten op het lichamelijke aspect, maar vooral patiënten keken veel breder, naar het gehele leven. Hun visie ben ik gaan volgen. Als we zeggen dat we de patiënt centraal willen stellen in de gezondheidszorg, moeten we ook weten hoe patiënten denken. In verschillende interviews die ik voor mijn onderzoek deed noemden zij de grote waarde van een betekenisvol leven. Dat zij zo veel méér waren dan hun ziekte en dat het hen helpt als ook zorgverleners daar oog voor krijgen. Zo kwamen we op het idee van het spinnenwebdiagram. Die uitwerking noemen we Positieve Gezondheid.’

Met dit diagram kunnen volwassenen meer zicht krijgen op hoe zij hun gezondheid ervaren. Het stimuleert je om zelf na te denken over hoe het met je gaat, wat je wilt veranderen en wie of wat je nodig hebt om dat te bereiken. Geef jezelf een cijfer in iedere categorie en verbind de punten met elkaar. Zo ontstaat jouw unieke web van dat moment. het is ook een gespreksinstrument wat kan helpen bij empatisch luisteren en mensen begeleiden bij het vinden van handelingsperspectieven.

Als we zeggen dat we de patiënt centraal willen stellen in de gezondheidszorg, moeten we ook weten hoe patiënten denken

Ander soort gesprek

‘Naast de lichaamsfuncties kwamen we tot nog vijf dimensies die voor patiënten horen bij gezondheid: mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven, meedoen en dagelijks functioneren. Door deze zes dimensies evenredig te bevragen en een rapportcijfer te geven in het spinnenwebdiagram, krijg je als patiënt zicht op wat voor jou belangrijk is. Het diagram helpt je om dat bespreekbaar te maken met je zorgverlener(s). Inmiddels hebben we vier verschillende diagrammen ontwikkeld; voor kinderen van 8-16 jaar, voor jongeren van 16-25 jaar, een eenvoudige variant die werkt met smileys en een diagram voor volwassenen. Voor niet acute klachten blijkt het diagram een inspirerende basis. Doordat je jouw eigen spiegel creëert om in te kijken, denk je zelf na over wat je zou willen. Wat heb je nodig om de uitdagingen van het leven aan te kunnen? Vanuit die vraag kan een heel ander soort gesprek ontstaan tussen jou en je zorgverlener, die daar dan niet adviserend, maar luisterend in zou moeten staan. Dat vraagt wel wat van zorgverleners: wanneer denk je mee of verwijs je door en wanneer moet je vooral je mond houden? Daarom vragen we iedereen die wil werken met het diagram om er eerst zelf mee aan de gang te gaan. Hoe is dat, als iemand met je meeleeft?

De kunst van het luisteren is dat je de ander ziet en met je volle aandacht bent bij wat hij jou vertelt. Als de patiënt zich echt kan uitspreken en zich daarin veilig voelt, ontstaat er ruimte voor eigen regie en dat is wat mensen graag oppakken. Als je dat als zorgverlener zelf hebt ervaren, kun je gaan oefenen met coachende gespreksvoering.’

Zorgverlening is in Nederland almaar zwaarder gaan leunen op steeds meer protocollen en eindeloze registraties ter bewaking van kwaliteit. Tot frustratie van iedereen

Sterke vorming

Aan de kant van de praktijk hebben Huber en haar collega’s al veel in beweging gekregen: zorgverleners, maar ook scholen, sociaal werkers, managers en bestuurders tonen steeds meer interesse in de praktische tools van het IPH. Langzamer gaat het aan de kant van de opleiding voor geneeskunde. Huber: ‘Het bijzondere is dat Positieve Gezondheid wordt omarmd door de generaties heen, maar vooral vanaf de leeftijd van dertig jaar. Dat is het moment waarop de opleiding die jonge artsen zeer sterk vormt, minder op de voorgrond komt te staan en ze meer durven gaan koersen op hun eigen bevindingen. Binnen de opleiding voor verpleegkunde gaat het sneller. Ik denk dat dat komt omdat artsen in beginsel meer biomedisch georiënteerd zijn en verpleegkundigen veelal vergelijkbaar denken als patiënten. Zij kijken eerder naar de gehele mens. Daarom vullen artsen en verpleegkundigen elkaar ook zo goed aan. Sinds de uitbraak van corona is wel duidelijk geworden hoe belangrijk het is om de samenhang tussen al onze relaties te blijven verzorgen, ook binnen de gezondheidszorg. Dat vind ik mooi om te zien en biedt ook volop kansen. Positieve Gezondheid en leefstijlgeneeskunde hebben volop toekomst.’

---

Machteld Huber werkte bijna dertig jaar als arts-onderzoeker. Bij het Louis Bolk Instituut deed ze onderzoek naar gezonde voeding. Later legde ze zich toe op gezondheid in bredere zin. In opdracht van het Ministerie van VWS onderzocht ze of er draagvlak was voor een nieuw begrip van gezondheid en werkte dat uit tot Positieve Gezondheid. Op haar 63e promoveerde zij op haar werk. Vanwege de vele positieve reacties richtte ze het Institute for Positive Health op om zonder winstoogmerk de toepassing van dit gedachtegoed te realiseren. De leiding droeg ze inmiddels over, maar nog altijd werkt ze mee om zorgverleners en patiënten vertrouwd te maken met de praktische en inspirerende uitgangspunten van Positieve Gezondheid. | iph.nl

Wil je aan de slag met het spinnenwebdiagram voor jezelf, je kind, tiener of adolescent? Hier vind je alle tools bij elkaar. 

Hier vind je de Landelijke nota Gezondheidsbeleid 2020-2024