Slapen is heilig

De antroposofie brengt zinvolle inzichten over hoe de diepste slaap verbonden is met een hoger spiritueel bewustzijn, wat we door meditatieoefeningen kunnen verwerven. Het oeroude gezegde dat slaap de kleinere broer van de dood is, wordt door Rudolf Steiner mooi verduidelijkt met het beeld van onze vier wezensdelen die elkaar doordringen. Als we wakker en actief in de wereld staan, wordt ons fysieke lichaam doorleefd door levenskrachten. Ons etherlichaam verzorgt onze levensprocessen en houdt ons gezond en fit. Ons helder dagbewustzijn wordt gedragen door onze zielekrachten. Dit derde lichaam richt zich via de zintuigen op de wereld rondom ons en op wat de wereld in onze ziel teweegbrengt. Denkend, voelend en handelend verbinden we ons met de wereld en met onze medemensen. Onze eigen unieke persoonlijkheid, ons Ik, is het vierde deel van ons wezen wat doorheen de andere drie lichamen zich in de wereld uitdrukt. Het stelt ons in staat om gericht te handelen en keuzes te maken en hierbij trouw aan onszelf te blijven, innig verbonden met onze waarden en idealen.

"In de slaap leren we wat essentieel is en leggen we verbanden tussen de vele indrukken van de dag"

Verkwikkende verbinding

Bij het inslapen gaan onze persoonlijkheidskern en onze zielekrachten loslaten. Als de levenskrachten ook zouden loslaten dan zouden we sterven – vandaar ‘de kleine broer van de dood’. Iedere nacht valt ons bewustzijn weg terwijl de levenskrachten kunnen werken aan het herstel en de opbouw van ons fysieke lichaam.

We slapen in omdat we verlangen naar deze verkwikkende verbinding met de geestelijke wereld. Via deze verbinding en het doorleven van een aantal uren “on-bewustzijn”, versterken we juist ook onze eigen persoonlijkheidskern, ons Ik. Door mijn Ik stralen mijn idealen, mijn goede intenties en mijn inspiraties om mezelf te realiseren, de wereld in. Ik verbind me zo met de wereld en de mensen rondom mij door me creatief te engageren in mijn werk en verantwoordelijkheden te dragen. Maar helemaal zelfbewust, met tegenwoordigheid van geest, wakker in de wereld werken maakt me nog niet tot “medemens”.

"Denkend, voelend en handelend verbinden we ons met de wereld en onze medemensen"

Innerlijk afstemmen

Mijn eigen menselijkheid kan ik pas realiseren als ik er voor de ander, of voor de verdere ontwikkeling van de aarde kan zijn. In ontmoetingen kan ik ruimte scheppen voor de ander en kan ik waarnemen en ervaren wat ik voor de ander kan betekenen. Opdat ik mezelf niet zou verliezen in deze beweging van mezelf naar de wereld en naar de mensen die ik ontmoet, moet er ook een krachtige tegenbeweging zijn, die het evenwicht tussen mezelf en de wereld herstelt. Dat is de slaap. In de slaap laten we de zintuigindrukken van de wereld los en openen we ons voor onze innerlijke wereld. Hierin zijn we voor elkaar als een open boek, zegt Rudolf Steiner. Hoewel we in de slaap onbewust zijn, leren we wat essentieel is en leggen we de verbanden tussen de vele indrukken van de dag. Dit doen we door ons af te stemmen op de diepste waarheden van ons bestaan en door te leren wat werkelijk is of wat slechts oppervlakkige schijn blijkt te zijn. Dit innerlijk afstemmen werd in de mystiek beschreven als het opgenomen worden in de muziek van de hemelse sferen. In oude schilderijen, zoals het Lam Gods van de broeders Van Eyck, werd dit prachtig in beeld gebracht als de zingende en musicerende engelen. In de intense stilte van de slaap worden we opgenomen in deze hemelse muziek. Hierdoor wordt onze ziel gestemd en voelen we ons na het wakker worden opgenomen in een groter geheel. We zijn ‘in sync’, ‘in tune’ of ‘in flow’, diep verbonden en vertrouwd met de wereld en de mensen om ons heen. Intuïtief herkennen we overdag wat we ’s nachts hebben geleerd en stemmen we ons daarop af. We zien in wat zinvol is. We voelen ons aangesproken om vanuit onze vaardigheden bij te dragen in de wereld. En we vinden creatieve oplossingen voor problemen en zinnige manieren om anderen te helpen.

"Er moet een krachtige tegenbeweging zijn, die het evenwicht tussen mezelf en de wereld herstelt. Dat is de slaap."

Medemenselijkheid versterken

In de heilpedagogische cursus, de voordrachten die Rudolf Steiner in 1924 gaf als antwoord op de vraag hoe vanuit de antroposofie de zorg voor kinderen met een beperking kan worden gerealiseerd, gaat hij dieper in op deze verbinding. Hoe kunnen we overdag werken voor de ander met het putten uit de diepste bronnen van ons mens zijn? Het werk met deze kinderen vraagt immers veel kracht en engagement. Het vraagt ook moed om telkens nieuwe oplossingen uit te proberen en het vraagt liefdevolle toewijding om je met het lot van de ander te blijven verbinden. Door de overgangen tussen het wakkere dagleven en het diep slapen goed te verzorgen, kunnen we de krachten van onze medemenselijkheid versterken.

Hiervoor geeft Rudolf Steiner een eenvoudige en tegelijk heel krachtig werkende meditatie: de punt-cirkel meditatie.

"Door de overgangen tussen dagleven en slaap goed te verzorgen, kunnen we de krachten van onze medemenselijkheid versterken."

Punt-cirkel meditatie

Als voorbereiding verzorg je voor het slapengaan een moment van tot rust komen en kijk je terug op jouw dag. Je kijkt met een zekere afstand naar wat er vandaag is gebeurd en je laat in omgekeerde volgorde de gebeurtenissen aan je voorbijtrekken. Door dit iedere avond te doen, ga je meer en meer ervaren wat voor jezelf wezenlijk is en wat minder belang heeft. Na dit innerlijk overzicht maak je in je ziel ruimte voor het besef dat datgene wat wezenlijk is voor jezelf zinvol en waardevol is. Je voelt je hierdoor in je diepste wezen verbonden met alle aspecten van je leven. Rudolf Steiner geeft hiervoor de meditatiezin: “In mij is God”. Hij bedoelt hiermee: ik kan in mezelf beleven wat voor mij essentieel is. De meditatie wordt nog intenser door deze ervaring uit te drukken in de voorstelling van een blauwe cirkel (die staat voor ‘in mij’) met in het midden van deze cirkel een gele punt (die staat voor dit wezenlijke, uitgedrukt door het woord “God”). Je blijft een tijdlang je aandacht richten op dit beeld van de blauwe cirkel met de gele punt. Dan kan je de dynamiek beleven die ontstaat tussen de tegenstellingen in dit beeld: een cirkel en een punt; blauw en geel; omhullen en stralen. Vervolgens laat je dit beeld los en blijft even voelen wat door deze meditatie in jezelf is gebeurd. Daarna ga je slapen.

Het ware, schone en goede

’s Morgens doe je het tweede deel van deze meditatie om de overgang van de nacht naar de dag te maken. Deze ochtendmeditatie is de omkering van de avondmeditatie.

Je wordt wakker en luistert innerlijk naar wat de nacht heeft gebracht. Dan stel je je voor: een blauwe punt in een gele cirkel. Nu beleef je het samenballende in de blauwe punt tegenover het uitstralende van de gele cirkel. Rudolf Steiner voegt eraan toe: alsof de gele cirkel doorheen je hele dag straalt. En je richt je aandacht op de zin: “Ik ben in God”, wat staat voor: Ik leef in wat voor mij essentieel, zinvol en waardevol is. Ik richt me op het ware, het schone, het goede. En dit ga ik in de loop van deze nieuwe dag weer ontmoeten. Hierop volgend kun je vooruitblikken op wat je van deze dag verwacht of wat je graag mogelijk wilt maken. Hiermee sluit je de meditatie af en is het tijd om aan de slag te gaan met de taken van die dag.

Door deze korte, krachtige meditatie iedere dag opnieuw te doen, zowel ’s avonds als ’s morgens, wordt de slaap tot een onuitputtelijke bron van levenskracht, van inspiratie en van medemenselijkheid. De adventstijd is bij uitstek de periode om hiermee te beginnen. Terwijl de natuur in slaapmodus gaat, zoeken wij het licht binnenin onszelf. Ik wens je een zalige Kersttijd!

 

Bart Vanmechelen (1963) is directeur van heilpeda-gogisch dagverblijf De Speelhoeve in Boechout (B) en werkt voor de Anthroposophic -Council for Inclusive Social Development, waar -meditatie een belangrijke kern vormt bij het werken met -zorgprofessionals en belangstellenden. In Ita vertelt Bart je over verschillende meditatie oefeningen omdat ze zo praktisch en helpend zijn. Je kunt ze altijd en overal doen! Wil je Bart iets vragen over antroposofische meditatie? Stuur hem een bericht via: hartedialoog@gmail.com.