Ik praat iedereen met rugklachten een hemd in
Tekst I Kalle Heesen Fotografie I Heidi Arts
‘We plaatsen het vak in een breder perspectief,’ zo verwoordt fysiotherapeut en docent Hannie Bakker de leerschool die fysiotherapeuten gaan als ze, na hun reguliere opleiding, door willen tot antroposofisch fysiotherapeut. ‘Alles wat ze geleerd hebben klopt wel, maar het is veel breder dan ze tot dan toe dachten.’
Als kind had Hannie Bakker een goed gevoel voor taal, dus het secretaressewerk leek bij haar te passen. Slechts zeven jaar hield ze dit vol voordat ze erin vastliep en een andere weg insloeg. Die van de fysiotherapie: ‘Zo moet dat soms gaan,’ concludeert ze nu.
Breder denkkader
Het werk als fysiotherapeut beviel haar goed, maar er miste iets: ‘Ik vond dat patiënten om hun klachten heen veel vertelden waarvan ik het gevoel had dat het relevant was. Ik had alleen geen denkkader meegekregen om dat in te plaatsen.’
Via een lezing over gezonde voeding, kwam ze in contact met de antroposofische geneeskunde en haar kijk op fysiotherapie: ‘In 1982 zat ik in de eerste groep fysiotherapeuten die in Nederland antroposofisch geschoold werden. Daarvóór moest je naar Duitsland om het vak te leren.’
Hoewel ze de eerste paar lessen overspoeld werd door nieuwe informatie, was ze blij dat ze de stap had gezet: ‘Er vielen opeens allemaal kwartjes. Ik hoefde me niet meer te beperken tot het meetbare, weegbare en telbare, maar leerde kijken naar de processen die daarachter spelen. Het boek waarin ik kon bladeren werd opeens veel groter.’
Al snel kon Bakker aan de slag in het therapeuticum Aquamarijn in Arnhem. Daar werkt de nu 61-jarige Hannie nog steeds: ‘We waren toen nog met zes mensen,’ herinnert ze zich, ‘op dit moment lopen we hier met achttien behandelaars rond. Samen met collega’s in het Therapeuticum vormen we ons een beeld van patiënten en hun ziektegeschiedenis en brengen daarin onze inzichten bij elkaar.’
Kijken áchter spieren en gewrichten
Doordat de antroposofische fysiotherapie procesmatig kijkt, kan die vragen beantwoorden die verder gaan dan alleen de spieren en gewrichten. Een willekeurige patiënt met spit, is volgens Bakker een goed voorbeeld: ‘Heel vaak blijkt dat iemand die dat krijgt,een periode gehad heeft met veel indrukken. Soms is dat een reis, maar het kan ook een verlies zijn of een drukke tijd op het werk. De pijn laat zien dat de ziel als het ware ‘zijn anker heeft uitgeslagen’ om nog verbinding te houden met de lichamelijkheid. De behandeling die ik geef, helpt mensen om te verwerken en los te laten. Om letterlijk en figuurlijk weer meer uit te ademen. Tijdens het narusten leg ik een plak warme bijenwas onder hun rug om weer echt tot zichzelf te komen.’
Niet alleen een fysieke aanleiding, zoals bij spit, kan een aanleiding zijn om naar een antroposofisch fysiotherapeut te gaan: ‘We behandelen bijvoorbeeld ook kinderen met klachten als bedplassen, niet goed eten of te druk zijn op school. Die kinderen worden door onze manier van aanraken weer in contact gebracht met hun lichamelijke basis; ze merken dan dat een heleboel dingen weer ‘vanzelf’ goed (lijken te) gaan.’
Aanvullend
Een afgeronde reguliere fysiotherapie-opleiding is een harde eis om de antroposofische opleiding te mogen doen: ‘De reguliere opleiding biedt een grondige basis van anatomie, fysiologie en ziekteleer. Alle antroposofische opleidingen in de gezondheidszorg zijn additief, aanvullend. De behandelingen worden vergoed door de verzekering.
We werken bij Aquamarijn bovendien met nieuw ontwikkelde therapievormen: manuele therapie, Bowen, ademtraining, craniosacraaltherapie, medical taping en hartcoherentie. Bij al deze therapieën kun je ‘met antroposofische ogen kijken wat je doet’, vertelt Hannie.
Omhullend
‘Er komen hier wel eens mensen ‘per ongeluk’ terecht,’ heeft Hannie gemerkt, ‘wij zijn dan simpelweg de dichtstbijzijnde fysiotherapiepraktijk, die mensen hebben geen idee wat antroposofie is. De ervaring die ze hier krijgen is vaak anders dan ze verwachten. Ze komen binnen in een warme behandelruimte. Ze mogen op een flanellen dekbed gaan liggen en krijgen een warme kruik aan hun voeten. Dan worden ze gemasseerd met uitnodigende zachte massagehandgrepen. We gebruiken een passende etherische olie. Daarna worden ze in de warme bijenwas gelegd. De mensen ervaren het als heel weldadig. Het is zo omhullend wat we hier doen. Vaak hebben ze het gevoel helemaal tot zichzelf te komen.’
Het individu ‘lezen’
De basisdriedeling die in het reguliere fysiotherapieberoep naar voren komt: beweging, massage en fysische technieken, is ook aanwezig in de antroposofische variant. Bij de fysische technieken (warmtebehandeling, elektro-ultrageluidtherapie) is het verschil niet zo groot: ‘Wij werken niet met stroomapparaten, maar warmtebehandeling doen wij ook. Alleen dan met bijenwas,’ legt Hannie uit, ‘ook gebruiken we tegenwoordig een infrarood-slaapzak om mensen te doorwarmen. We ondersteunen hiermee de opbouwkrachten in de mens.’
Bij de bewegingstherapie is het verschil al duidelijker zichtbaar: ‘De reguliere trend is vooral om de mensen aan het sporten te krijgen. Sommige praktijken zijn halve sportscholen aan het worden. Er wordt gewerkt aan kwantiteit: de hoeveelheid spierkracht telt. Wij kijken ook naar de kwalitatieve kant,’ vertelt Hannie, ‘het menselijk bewegen is een karakteristieke uitdrukking van de manier waarop die mens die in zijn lichaam woont. Hóé beweegt iemand? Hoe verbindt iemand zich met zijn of haar lichaam? Hoe verhoudt hij of zij zich daarmee tot de ruimte om zich heen?’
De massage is in de reguliere fysiotherapie bijna weg geweest, maar komt langzaam weer terug. In de antroposofisch fysiotherapie is massage altijd de basis gebleven: ‘Ita Wegman heeft, samen met anderen, de ‘ritmische massage’ uitgewerkt. Dat is een enorme omvorming van de reguliere massage. Regulier wordt veel gedrukt en gewreven. In de antroposofische massage ben je altijd bezig met een massage van samenballen en weer loslaten. Je bent ademend aan het bewegen met je handen’,’ legt Hannie uit.
‘Iedere lichaamsstructuur is individueel. Een antroposofisch fysiotherapeut is getraind om dat individuele te kunnen ‘lezen’ met zijn handen. Wij kijken naar aarde-, water-, lucht- of warmteachtige kwaliteiten,’ beschrijft Hannie, om daarna toe te voegen: ‘Het gaat in de ritmische massage om de oerdynamiek van de genezende, ritmische processen: verbinden en loslaten. Daarmee kun je iemand een nieuw evenwicht aanreiken. In wezen is elk ziekteproces een zoektocht naar herstellen van de individuele gezondheidsbalans. Daarmee ‘leert’ een mens, en is genezen ook een ontwikkelingsproces,’ beschrijft Hannie.
Bewustwording
De toegevoegde kennis die de antroposofische fysiotherapeut heeft, zorgt ook voor meer verantwoordelijkheid. Bijvoorbeeld de kennis die de antroposofische fysiotherapeuten hebben over het warmtelichaam van de mens: ‘Ik praat iedereen met rugklachten een hemd in,’ grinnikt Hannie, ‘omdat ik weet hoe belangrijk het is om je warmteorganisme goed te verzorgen. Als je dat goed verzorgt is, blijf je beter ‘in je huis’ en is er minder kans op klachten.’
Naast een antwoord vinden voor de klacht, zijn de antroposofische fysiotherapeuten vooral bezig met patiënten bewust maken van het ontstaan van de klacht, en de onbalans die dit laat zien: ‘Dat willen de patiënten die hier komen ook. Velen van hen vragen zich af wat een aandoening voor hen betekent en hoe ze zelf een bijdrage kunnen leveren aan het herstel. Via de ontmoeting en door ze meer bewustzijn over hun klacht te geven, geven we ze hun autonomie terug.’ Dat het inderdaad lukt om de mensen te helpen meer bewust te worden van hun lichaam, blijkt volgens Hannie wel: ‘Bij ons komt het zelfs voor dat mensen preventief komen, omdat ze al voelen dat er spanning begint te ontstaan.’
Wie is Hannie Bakker? 
Naast haar werk als antroposofisch fysiotherapeut bij Therapeuticum Aquamarijn werkt Hannie Bakker als biografisch coach en voert levensloopgesprekken met mensen die een biografische vraag hebben.
Ze is docent aan de Antroposofische Fysiotherapie-Opleiding, aan het Instituut voor Biografiek en is een van de twee modulecoördinatoren van de interdisciplinaire Basismodule Academie Antroposofische Gezondheidszorg. Deze basiscursus vormt het begin van de opleiding tot antroposofisch fysiotherapeut1. In oktober 2016 start het tweejarige beroepsspecifieke vervolgtraject2.
s I 1 www.academieag.nl