De dagopening op maandagochtend begint op de Naoberhoeve steevast met een gesprek over de weekspreuk van de week ervoor. Deelnemers, stagiairs en medewerkers (op de Naoberhoeve ‘deelgevers’ genoemd) komen elke ochtend samen in het Honk, de gemeenschappelijke ruimte, waar één van de deelgevers de spreuk voordraagt. Ook aan de wekelijkse nabespreking doet iedereen mee. Jaap Gorter: ‘Zo’n gesprek is altijd een zoektochtje. Zelf maak ik aantekeningen hoe ik met de spreuk leef in de loop van de week. Ik schrijf alles op wat me invalt. Vroeger deed ik dat in een papieren boekje, tegenwoordig is het een mapje met 52 bestanden op mijn laptop. Zo kan ik ieder jaar aanhaken bij wat ik vorige keren aan inzichten heb gehad.’ Ook bij de deelnemers leveren de spreuken soms nieuwe inzichten op. Naar aanleiding van een spreuk waarin terugblikken en reflectie centraal stond, vertelde een deelnemer over zijn middelbareschooltijd. Destijds vond hij de middelbare school niet leuk, maar terugkijkend besefte hij dat hij er toch ook veel gelachen had. Een zorgverlenende stagiair vertelde hoe ze op een positieve manier op een depressieve periode kan terugkijken, omdat het voor haar nu een bron is om uit te putten in haar werk. Jaap vindt het lastig om iets algemeens te zeggen over de werking van de spreuken op de deelnemers: ‘Dat hangt van de persoon af. Soms is er een hele mooie link te leggen tussen een spreuk en iemands problematiek.’

The silent self

Op de Naoberhoeve lezen ze zowel het Duitse origineel als de Nederlandse vertaling van Rudolf Mees. Pittige kost voor de deelnemers, zou je denken. Jaap Gorter: ‘Je kunt zeggen: Die Duitse tekst, dat snapt toch niemand? Maar een vertaling is altijd een interpretatie. Er is een nuanceverschil, waardoor je tot andere associaties kunt komen. Daarom werken we toch ook met het Duitse origineel.’ Levert het werken met de weekspreuken ook meer verbinding binnen het team op? ‘De één heeft er meer mee dan de ander, maar bij de bespreking op maandag denkt iedereen mee en draagt bij. Het is zo ingebed in onze cultuur dat niemand er weerstand tegen heeft. Wel zijn jongere mensen soms verbaasd. Nieuwe collega’s of stagiairs vragen zich soms af of het niet te moeilijk is voor de deelnemers. ‘Zullen we niet gewoon leuke gedichtjes voorlezen?’ vragen ze dan. Daar ben ik het totaal niet mee eens. Als ik aan deelnemers een praktische klus uitleg, moet ik soms jip-en-janneke-taal gebruiken, maar wanneer je alléén maar in zulke taal spreekt, neem je deze mensen niet serieus. In essentie heeft iedereen een gezonde wezenskern – the silent self, zoals Arthur Zajonc (auteur van o.a. Meditatie) dat noemt. Bij veel deelnemers kan dat hogere zelf misschien niet tot spreken komen, maar het luistert wel degelijk als er een spreuk klinkt.’

Herkauwen

Om optimaal af te stemmen op de inhoud van een weekspreuk, gebruikt Jaap drie vragen. ‘Als eerste: waar bevinden we ons in het jaarverloop? Die vraag daagt je uit om goed om je heen te kijken en te zien hoe de natuur verandert. Ten tweede: waar zit deze spreuk in het culturele jaar? Dat hangt samen met welk jaarfeest er net geweest is of eraan komt en welke grote verhalen – ook uit andere culturen – daarbij horen. Als derde kun je je afvragen wat het zegt over jou als individu. In een boek over Benedictijnse filosofie las ik dat zodra er iets blijft haken als je iets leest, dus als je er boos, verdrietig of blij van wordt, je de tekst gaat herkauwen – wat zijn het voor woorden? Hoe zitten de zinnen in elkaar? Hier op de Naoberhoeve zien we hoe de koeien dat doen. Wat de koe eet komt eerst in haar eerste maag, dat boert ze dan omhoog en daarna begint een nieuw deel van de vertering. Een weekspreuk komt elk jaar terug en werkt eigenlijk net zo. Ineens kan je dan iets invallen, waardoor de tekst meer diepgang voor je krijgt.’

Kosmische ademhaling

Hij wijst erop dat je zo’n tekst ook altijd in de context van het geheel moet zien. Een weekspreuk staat niet op zichzelf, maar is onderdeel van een ‘bouwwerk’ van 52 spreuken, waarin een duidelijke lijn zit. Die lijn kan volgens hem het beste worden verbeeld met een lemniscaat. De cyclische beweging van het jaarverloop kun je beleven als een soort kosmische ademhaling. ’In de zomer ademt de aarde uit, met uitbundig bloeiende planten en zingende vogels. In de winter is er verstilling op het land en richt al wat leeft meer naar binnen, onder de grond. Als mens maken we die beweging ook mee: ’s zomers zijn we meer buiten en dragen we minder kleding, ’s winters kleden we ons warmer en zoeken we beschutting. De weekspreuken helpen je om de beweging van buiten naar binnen en weer terug ook innerlijk mee te maken.’

Verwachtingsvolle stemming

Het naar binnen keren in de donkerste tijd van het jaar kan een mooie aanleiding zijn om met de weekspreuken te beginnen. De spreuken voor december hebben een verwachtingsvolle stemming – je gebruikt ze tenslotte in de adventstijd. Je zult merken dat die naar binnen gekeerde beweging ook in die spreuken terugkomt. Een tip van Jaap: ‘Er zijn steeds drie spreuken met dezelfde grondstemming. De cyclus begint met Pasen met de eerste weekspreuk, maar verder komt het er niet heel precies op aan welke spreuk je wanneer behandelt. Pasen valt immers elk jaar op een ander moment. In de loop van het jaar kun je een inhaalslag maken of juist rekken zodat je toch aan het eind van de jaarcyclus uitkomt bij de 52e spreuk.’

---

Een beetje achtergrond

Sinds hun publicatie in 1912 worden de weekspreuken van Rudolf Steiner door veel mensen individueel en in groepen gebruikt als bezinningsstof. Te beginnen met Pasen geven de spreuken de veranderende stemming weer die je het jaar rond kunt beleven aan de natuur. In de Eerste Wereldoorlog werden de spreuken cadeau gegeven aan de soldaten aan het front. Ze werden gedrukt in kleine schriftjes, die precies pasten in een blikje sigaretten. Hiermee wilde de directeur van sigarettenfabriek Waldorf-Astoria, Emil Molt, de soldaten iets aanbieden om hun ziel te sterken terwijl ze aan het front moesten vechten. Na de oorlog vroeg Emil Molt aan Rudolf Steiner om de eerste vrijeschool op te richten voor de kinderen van de medewerkers van zijn fabriek (Freie Waldorfschule, Stuttgart, 1919).

Zelf aan de slag met de weekspreuken? Ze zijn vaker vertaald en uitgegeven in boekvorm. Meest recent verscheen bij Steiner Vertalingen het boekje Antroposofische weekspreuken. Antroposana verloot acht exemplaren van dit boekje onder leden die in december een lidmaatschap schenken aan een bekende. 

Er bestaat ook een online weekspreukenkalender met meer achtergrondinformatie.

Wat de weekspreuken je kunnen geven, vertelt Jana Loose in haar artikel: Weekspreuken: almanak van de ziel. 

---

Jaap Gorter is coördinator zorg bij de Naoberhoeve, een gemengd biodynamisch landbouwzorgbedrijf tussen de bossen, weides en heidevelden in Drenthe. Hij rondde in 1982 de biodynamische landbouwopleiding aan Wamonderhof af, waarna hij aan het werk ging als tuinder. In 1998 was hij één van de oprichters van de Naoberhoeve. In 2006 haalde hij zijn SPH-diploma en sinds 2009 is hij werkzaam als coördinator zorg.

 

---

Winterspreuk voor 15-21 december

Ich fühle wie entzaubert

Das Geisteskind im Seelenschoß;

Es hat in Herzenshelligkeit

Gezeugt das heil’ge Weltenwort

Der Hoffnung Himmelsfrucht,

Die jubelnd wächst in Weltenfernen

Aus meines Wesens Gottesgrund.

 

Rudolf Steiner

 

Ik voel, als ware het onttoverd,

het geesteskind in de schoot der ziel;

In de helderheid van het hart

heeft het heilige wereldwoord

de hemelse vrucht van de hoop verwekt,

die jubelend groeit naar wereldverten

vanuit de godsgrond van mijn wezen.

 

vertaling Wilfried Nauta
antrovista.com