Natuurlijke stervenszorg - Wat kunnen we zelf doen?
Tekst Toke Bezuijen | beeld evie s – Unsplash
Meestal verloopt het sterven, wanneer er niet ingegrepen wordt, als een natuurlijk proces. Een proces waar we niet bang voor hoeven zijn, omdat het stap voor stap volgens vaste patronen verloopt, net als een bevalling, maar wel met een voor elk mens unieke signatuur. Dit proces kun je liefdevol begeleiden met heilzame middelen en toepassingen uit de natuurgeneeskunde. De plantaardige zalven en oliën, de zachte aanrakingen en kleine kompressen geven kracht, troost en heling. Toke Bezuijen, antroposofisch verpleegkundige, deelt haar kennis en kunde hierover ruimhartig in een boekje voor mantelzorgers, collega’s en belangstellenden uit de hospice-beweging. In Ita delen we enkele inzichten uit dit boekje. Ter bemoediging en inspiratie.
Geboorte en dood beschouw ik als twee poorten waar je aan het begin en het einde van het leven doorheen gaat. Daartussen is levensruimte. Rond die poorten staan vaak dierbare mensen die je warm en genegen verwelkomen of uitgeleide doen, maar hoe die intieme processen van geboren worden en sterven aanvoelen weten we niet. Antroposofie biedt een breed perspectief op de fijnzinnige relatie tussen mens, natuur en kosmos. Uit respect voor de heelheid van die samenhang werken antroposofisch verpleegkundigen graag met uitwendige ondersteuningen die hun oorsprong hebben in de natuur. Geneeskrachtige planten, frisse water toepassingen en heilzame wikkels verlichten klachten waardoor pijn en angst afnemen. Tegelijk schenken ze geborgenheid, rust en troost.
Open houding
Wanneer je zorgt voor iemand in zijn laatste levensfase besef je dat zij of hij volledig afhankelijk is van jou. Die afhankelijkheid maakt weerloos en kwetsbaar, maar verandert jou ook. Door hier liefdevol gehoor aan te geven en ernaar te handelen ontstaan nieuwe kennis en inzichten. Compassie en aandacht helpen je om open en vrij van oordeel (er) te zijn voor de ander. Vanuit de gastvrijheid en vriendelijkheid van je hart kun je op persoonlijke wensen en behoeften ingaan. Vaak kom je daardoor op creatieve ideeën en zie je mogelijkheden die bijvoorbeeld niet in een protocol of een visie passen. Humor speelt hier altijd een gedienstige rol: humor is licht, maakt het kleine groot en het grote klein, relativeert en ontspant. Stervenden houden van kleine kwinkslagen. Zij zijn vaak zeer ervaren in het relativeren.
Jouw helende warme handen, volledig ontdaan van haast, voelen voor de stervende dierbaar en nabij
Afstemmen
Misschien is het een goede gewoonte om elke keer voordat je de ruimte van de stervende binnengaat even stopt, wacht en jezelf enkele vragen stelt. Ben ik klaar voor het volgende? Rust ik in mijzelf? Ben ik positief en licht gestemd? Stel ik mijn hart luisterend open? Naarmate een stervensproces vordert, wordt het steeds belangrijker om de zorg af te stemmen op deze ene mens in al zijn fysieke en subtiele geestelijke lagen. Niets is routine meer. Wat kan allemaal nog wel en waar is het teveel? Werk ik in stilte of gebruik ik enkele opbeurende woorden? Luister ik naar datgene wat onder mijn handen gebeurt? Kan ik verkleinen en verfijnen?
Als het lichaam evenwichtig is doorwarmd schenkt dat een behaaglijk gevoel van heelheid
Zonnewarmte
Uitwendige toepassingen zijn bij uitstek een geschikte zorgvorm om warmte te bemiddelen. Je kunt het warmteorganisme ondersteunen door warmte op te wekken (met wikkels en inwrijvingen), vast te houden (met kruiken, wollen sokken) of te reguleren (met kompressen) en eventueel af te voeren (via polskompressen of het voorhoofd koelen bij koorts). Daarmee bereik je ontspanning, pijnstilling, een diepere ademhaling en afname van angsten.
Als het lichaam evenwichtig is doorwarmd, schenkt dat een behaaglijk gevoel van heelheid.
Erg behulpzaam hierbij is het gebruik van een soepele warme kruik. Warmte zorgt voor ontspanning, ontkramping en verdieping van de ademhaling. Warmwaterzakken zijn tevens ideaal voor het opwarmen van kompresdoeken, handdoeken en een verschoond bed.
Aanrakingen
Liefdevolle aanrakingen wekken via de tastzin gevoelens van verbondenheid en geborgenheid op. Jouw helende warme handen, volledig ontdaan van haast, voelen voor de stervende dierbaar en nabij. De plantaardige basisolie in veel toepassingen, afkomstig van noten en zaden zijn zeer energierijk en voedzaam voor de huid. Om olie te vormen heeft een plant veel warmte en licht nodig en dus heel veel zon. Wanneer je iemand inwrijft met een bodyolie of een kompres met plantenolie geeft, dan bied je in feite warme kosmische krachten aan.
Geuren
Geuren spelen een belangrijke rol in de stervenszorg. Geurstoffen van planten beïnvloeden het limbische systeem dat hormonen activeert (pijnstilling) en vegetatieve reacties stimuleert (ontspanning). Daarnaast komen de etherische, essentiële en aromatische stoffen van een bodyolie binnen via de doorlaatbare huid. Tijdens een warme inwrijving of kompres worden deze makkelijk opgenomen. Een hartkompres van rozenolie of rozenzalf bemoedigt bij verdriet of angst, een warm borstkompres met lavendel of tijm geeft meer lucht en een warme inwrijving met Sint Jansolie verlicht pijnen. Een vernevelaar of geurlampje frist de ruimte subtiel op.
Het leven vrijgeven
Onze huid bepaalt de grens tussen dat wat binnen ons ligt en dat wat buiten ons is. Daarmee vormt ze onze ruimte, onze eigen begrenzing, ons huis en thuis, binnen de omringende wereld. Wanneer die begrenzing tussen buiten en binnen liefdevol, warm en mild wordt aangeraakt (zoals bij een inwrijving, wassing of kompres), roept dit diep van binnen de echo op dat je van jezelf bent: ‘Ik ben het, in het Nu, Ik besta’.
Warm en ontspannen aangeraakt worden betekent bevestiging van het bestaan, van het eigen huis, en dat geeft rust en vertrouwen. Pas wanneer je bevestigd bent, kun je dit huis verlaten en het leven vrijgeven. Kleine warme inwrijvingen van de voeten en onderbenen helpen bijvoorbeeld om ontspannen het ‘huis’ te verlaten.
Pas wanneer je bevestigd bent, kun je het leven vrijgeven
Overgave
Het mooie aan wikkels, inwrijvingen of een kompres geven is, dat deze ondersteuningen nabijheid, tijd en aandacht geven aan de stervende. Deze kan zich hierdoor geborgen voelen in de eigen unieke kracht en waardigheid, die haar of hem leidt naar vertrouwen en overgave.
Herfstcongres
Tijdens het Herfstcongres op zaterdag 30 september a.s. spreekt Toke Bezuijen over het vertrouwen in het natuurlijke sterfproces. Congresthema dit jaar is ‘Van voor de geboorte tot na de dood: de ontwikkelingsweg van het Ik’. Voor dit congres had Antroposana een mooie ledenactie | herfstcongres.nl
Toke Bezuijen werkte van 1981 tot 2023 als antroposofisch verpleegkundige, in de Ita Wegmankliniek, verschillende therapeutica en in haar eigen praktijk Sherpa in Zoeterwoude. Ze verdiepte zich in hydrotherapie, uitwendige therapie, natuurgeneeskunde en aromazorg voor jong en oud. Ze schreef twee boeken over oncologische en palliatieve zorgervaringen en ontving mensen in haar gastenverblijf voor natuurlijke toepassingen en rust. Toke naaide wikkels en kompressen en verkocht ze in een webwinkel zodat voor het eerst in Nederland (2007) iedereen toegang had tot kant en klare wikkeldoeken, oliën, wol en kruiden. Inmiddels zijn zowel de webwinkel Wikkelfee als de groothandel De Hollandse Wikkel in nieuwe handen overgegaan.