Kunst wekt ongekende kwaliteiten
Tekst: Petra Essink Fotografie: Heidi Arts
Maaike Kroese is nog altijd blij dat ze op haar 37e met de opleiding tot kunstzinnig therapeut begon. ‘Het mooie van mijn beroep is dat kunstzinnig therapeutisch werken bij mensen diepliggende gevoelens naar boven brengt. Via de kunst plaats je iets wat binnenin je is naar buiten, zodat je er na afloop als in een soort spiegel naar kunt kijken. Dat brengt een bewustzijnsproces op gang. Mensen zijn vaak verrast wat er uit hen tevoorschijn komt en wat het met hen doet.’
Kunst lokt mensen naar binnen
Maaike werkt sinds het begin van de Aurum-hartschool mee in het hartteam. ‘Het kunstzinnig werken in een groep, zoals we dat bij de hartschool doen, voegt naar mijn mening iets toe aan het individuele veranderingsproces. Het is heel boeiend om te merken, dat mensen die kampen met eenzelfde problematiek, in dit geval een hartaandoening, niet alleen veel herkennen in de verhalen van de groepsgenoten, maar ook overeenkomst zien in elkaars kunstzinnig werk. Ook daardoor kunnen ze elkaar helpen, motiveren en ook veel van elkaar leren. Antroposofisch gezien vertegenwoordigt het hart het middengebied: het gevoelsgebied dat werkt als bemiddelaar tussen het denken en het willen. Kunst en kunstzinnige therapie is ook het meest verbonden met het ritmische middengebied van hart en longen: dat is het gebied van het voelen. Daarom werkt het vaak goed, want bij hartpatiënten is juist dit gevoelsgebied vaak wat in de knel gekomen. Even rustig de tijd nemen om te voelen of iets echt goed voor je is, blijkt vaak moeilijk. Ook bewust aandacht besteden aan wat je van binnen voelt, is niet altijd vanzelfsprekend. In de hartschool proberen we hier bewustzijn voor te wekken. De kunstzinnige oefeningen helpen daarbij.’
Wat zie je?
Als voorbeeld van hoe ze in de hartschool met de cursisten werkt beschrijft Maaike de oefening op dag één: ‘Op die eerste dag maken we een wandeling in de buurt van het Therapeuticum. In het eerste deel van die wandeling valt op dat de mensen weinig aandacht voor de omgeving hebben. Iedereen praat heel onderhoudend met elkaar. Dan staan we een moment stil en nodig ik de mensen uit om zich bewust te worden van de omgeving. Kijk eens goed om je heen: wat zie je, welke kleuren en geuren neem je waar? Welke ontwikkeling zie je in de natuur? Zie je daaraan welk jaargetijde het is? Soms vraag ik de mensen hun aandacht te vestigen op een enkel plantje of een boom of te letten op de rimpeling in het water. Na deze waarnemingsoefening lopen we in stilte terug naar de cursusruimte. De opdracht is om een kleurensfeer of een opvallende waarneming, opgedaan tijdens de wandeling met pastelkrijt weer te geven. Hierdoor worden de waarnemingen meer verinnerlijkt. Het is altijd verrassend om te zien, wat er tevoorschijn komt. En de mensen genieten van het kijken naar het werk van de groepsgenoten. Het brengt verbinding.’
Gevoel in beweging brengen
Maaike werkt gemiddeld drie keer met de groep van de hartschool. Ze kijkt goed wat er in de groep leeft en probeert zowel het gebied van het denken, het voelen als het willen aan te spreken. Maaike: ‘Een oefening die het denken aanspreekt is bijvoorbeeld: iets zo exact mogelijk natekenen. Het willen spreek je sterk aan bij boetseeroefeningen. En het gevoel komt in beweging door te werken met kleuren. Een schilderoefening die ik wel eens laat doen, begint met het aanbrengen van blauw en rood op het papier, met daartussen nog ruimte vrij. Vervolgens laat ik ze geel aanbrengen tussen het rood en blauw om verbindingen te leggen . En tot slot is het belangrijk om het geheel in balans te brengen. Daarmee oefenen de mensen om te voelen wanneer het evenwicht in de schildering gevonden is.’
Eerst stil worden
‘Iets vormgeven met behulp van klei vraagt wilskracht. En dat brengt je bij jezelf. De nog niet bewerkte klei is koud en ongevormd. Ik laat mensen de klei in beweging brengen door te kneden met beide handen in het buikgebied. De klei wordt langzaam warmer. Dan komt het moment waarop de klei tot rust gebracht wordt en een bolle vorm ontstaat. Een soort stiltemoment, vergelijkbaar met het moment tussen twee hartslagen in. Pas daarna daag ik ze uit om vanuit die bol tot een eigen vorm te komen en deze ook mooi af te werken. Het wordt dan langzaam rustig in de ruimte. Iedereen is bij zichzelf gekomen. En na afloop laat iedereen met trots aan elkaar het resultaat zien en is er ruimte voor het uitwisseling.
Soms werk ik met de mensen naar aanleiding van een tekst of een gedicht. In de laatste groep las ik het gedicht Phoenix van Marsman. Daaruit spreken voor mij de thema’s vertrouwen en moed houden in moeilijke tijden.’
Wie is Maaike Kroese?
Maaike (62), opgeleid en aanvankelijk werkzaam als ergotherapeut, merkte al snel dat het technische deel van dit beroep haar niet zo boeide. Toen ze 28 was leerde ze in een antroposofische huisartsenpraktijk de kunstzinnige therapie kennen door een schildercursus over kleuren te volgen. Dit was een eye-opener. Al na de eerste les wist ze: ‘Dit wil ik ook met mensen doen!’ Ze vroeg de cursusleidster waar ze dit beroep kon leren en hoorde vervolgens over de opleiding tot kunstzinnig therapeut aan de Wervel te Zeist. Hoewel het haar direct duidelijk was dat ze die opleiding wilde doen, verkeerde ze pas acht jaar later in de omstandigheden die ook daadwerkelijk te gaan volgen. Intussen is Maaike al ruim 20 jaar kunstzinnig therapeut en werkt ze alweer bijna zestien jaar met heel veel plezier bij Therapeuticum Aurum.
Phoenix
Vlam in mij, laai weer op;
hart in mij, heb geduld,
verdubbel het vertrouwen –
vogel in mij, laat zich opnieuw ontvouwen
de vleugelen, de nu nog moede en grauwe;
o, wiek nu op uit de verbrande takken
en laat den moed en uwe vaart niet zakken;
het nest is goed, maar het heelal is ruimer…
Hendrik Marsman (1899 – 1940)