Lievegoed zet de deuren wijd open
Tekst I Petra Essink Foto’s I Lievegoed
Je bent meer dan je denkt. Met deze zin, en ook met een veel licht en lucht ademende promotiefilm presenteerde en vernieuwde Lievegoed (voorheen Lievegoed-zorggroep) zichzelf op 22 november 2012 in congrescentrum De Nieuwe Liefde in Amsterdam.
Er werd zelfs gesproken over een wedergeboorte. Jacobine Geel leidde de luisteraars, ruim 100 betrokkenen, pittig en onderhoudend de middag door. Sprekers en debaters vertelden en discussieerden over nieuwe definities van welzijn, geluk en groei in een veranderende wereld, die zich volgens een van de sprekers ‘beweegt naar de antroposofie toe’. Het is aan instellingen en bedrijven die zich laten inspireren door gezichtspunten vanuit de antroposofie, en daar was iedereen het over eens, zich dienend en delend te richten naar die nieuwe wereld, die zich overal om ons heen aandient.
Lievegoed is ontstaan uit een aantal fusies tussen diverse antroposofische psychiatrische instellingen en vervolgens uitgebreid met nieuwe locaties en nieuwe vormen van zorg, zoals verslavingszorg en zorg voor kinderen en volwassenen met een verstandelijke beperking. Tegenwoordig is Lievegoed zelfs gespecialiseerd in zorg voor mensen met een combinatie van deze hulpvragen.
Deel wat je in huis hebt
Herman Wijffels, op het moment voorzitter van de Worldconnectors en hoogleraar ‘duurzaamheid en maatschappelijke verandering’ aan Universiteit Utrecht, deed de aftrap. Hij schetste in een prachtige heldere boog vanuit de tijd van de Verlichting het verschuivende wereldbeeld met een daaraan vastzittend veranderend mensbeeld van onze tijd. En hoewel in zijn toespraak geen enkel uit de antroposofie afkomstig begrip klonk, kon de zaal die grotendeels bestond uit op de antroposofie georiënteerde mensen (bij vingeropsteking bleken slechts 2 à 3 mensen niets met antroposofie te hebben) zijn hart ophalen bij zijn ontwikkelingsschets. Hier volgt een samenvattende impressie van zijn woorden.
Wijffels: ‘Het wereldbeeld zoals wij dat zo goed kennen omdat wij er in opgroeiden stamt van de grote Verlichtingsdenkers als Newton, die inzoomde op de deeltjes, Descartes met zijn Ik denk dus ik ben en Darwin, wiens denkbeelden opgepakt zijn door sociaal darwinistische denkers waardoor de gedachte van de strijd van de survival of the fittest zo belangrijk werd. Deze Verlichtingsgedachtenstroom creëerde onze huidige atomistische (de wereld bestaat uit ‘losse deeltjes’ die zich op een mechanistische manier tot elkaar verhouden), rationalistische en ook egoïstische en antropocentrische cultuur. Diepe sporen trok dit denken in onze samenleving en ook in onze instituties. De mensheid boekte veel successen, vooral op materieel gebied. Echter, de sporen raken voor veel mensen, en ook voor de aarde als geheel, dichtgeslibd en worden steeds moeilijker begaanbaar. De natuurlijke hulpbronnen van de aarde raken uitgeput, we zijn bezig de basis van het leven aan te tasten. Alle productie is gericht op een minimale input met een maximale output en dat leidt in onze tijd tot ecologische en ook sociale vervreemding. Dit oude denken dient ons niet langer. We staan aan de vooravond van een nieuwe generatie van uitgangspunten. Uitgangspunten die uitgaan van het feit dat de wereld een samenhangend geheel is waarin alles met alles is verbonden.’
Herman Wijffels ziet een hele reeks veelbelovende ontwikkelingen die als nieuw uitgangspunt kunnen gaan dienen. Zoals bijvoorbeeld de kwantumfysica, waarin niet de deeltjes zelf, maar de verbinding ertussen centraal staat. Ook in de levenswetenschappen, waar steeds meer wordt gekeken op het niveau van het organisme, wordt steeds vaker het levende interdependente karakter van de wereld bevestigd.
Wijffels: ‘We moeten toe naar een mensbeeld waarin de mens opnieuw gezien wordt als een ‘relationeel wezen’, dat heus niet alleen uit is op eigen gewin en overwinning. In dat nieuwe mensbeeld bestaan wij niet slechts uit botten en chemische processen. We hebben ook een ziel, die kan voelen en die intuïties kan hebben.
Op dit moment kun je stellen dat verdere materiële vooruitgang inherent is aan sociale en ecologische achteruitgang. We moeten daarom toe naar een circulaire (kringloop)economie en de veelal nog piramidale verhoudingen in bedrijven en organisaties moeten worden vervangen door netwerkwerkachtige structuren.
Het oude ‘management’ runt de bestaande orde. De nieuwe leiders moeten mensen helpen om zelf heel te worden en hen ondersteunen en meenemen naar ‘de nieuwe orde’. Alleen op die manier kunnen mensen in hun volle potentie, en ieder mens is uniek, tot hun recht komen en een bijdrage leveren aan de maatschappij. Naar deze toekomst toe moeten we ons ontwikkelen in de richting van zelfvoorzienende gemeenschappen, mensen worden ‘prosumenten‘ (samentrekking van consument en producent) en hierdoor weer meester over hun eigen bestaan. En daar worden ze gelukkig van.’ Dit waren de grote lijnen van Wijffels woorden. Hij besloot met: ‘En wat betreft de gezondheidszorg: die is nu in feite een ziektezorg. Je krijgt er pas toegang toe als je eerst ziek bent. Gezondheidszorg zou mensen moeten helpen gezond te blijven en veel preventiever moeten werken dan nu het geval is En dat niet alleen op orgaanniveau. De hele mens zou daarin meegenomen moeten worden. Er zou aandacht moeten komen voor helende omgevingen. Voor zover ik weet gebeuren al die dingen in de antroposofische gezondheidszorg. Het nieuwe wereld en mensbeeld komt jullie kant op! Wat mij betreft is de roeping van jullie antroposofie: versta waar deze tijd behoefte aan heeft en deel wat je in huis hebt. Het begrip delen is een essentieel begrip voor de toekomst.’
De mens die opziet
Mark Reitsma, bestuurder van Lievegoed, legt mede aan de hand van het vertonen van de nieuwe 1 minuut durende promotiefilm uit waarom Lievegoed koos voor de nieuwe slagzin: Je bent meer dan je denkt. Reitsma: ‘Deze zin is onze duiding van een mensbeeld en een toekomst die passen bij een betere wereld. Een wereld waarin respect is voor de status van leven en daarmee voor de kwaliteit van het zijn.’ In zijn betoog benadrukt Reitsma de kracht van de antroposofische zorg, gestoeld op dit antroposofische mensbeeld. ‘Wij kijken naar de mens als geheel en niet gefragmenteerd naar die delen die ziek zijn. In ons zorgaanbod richten wij ons niet primair op wat onze patiënten niet meer kunnen, maar op wat ze nog wel kunnen. We streven ernaar mensen in hun kracht te krijgen en ze daarin te houden.’ Over de film (zie www.lievegoed.nl), een camera leidt de kijker onder begeleiding van een mooie tekst door een groot ruim en zonnig huis en openslaande deuren, zegt Reitsma: ‘Deze film helpt ons uit te leggen waar wij al jaren goed in zijn. Wij zijn echter vergeten ons verhaal aan u te vertellen. Dat gaat wat mij betreft vandaag veranderen. Lievegoed heeft het vaste voornemen u niet alleen met regelmaat te informeren over onze resultaten, maar u ook te laten weten hoe wij vanuit onze invalshoek denken over actuele onderwerpen. Wij zullen gebruik gaan maken van alle moderne middelen. Binnenkort kunt u ons volgen via Twitter. De antroposofie is de diepere wijsheid over de antrópos, hetgeen in het Grieks betekent: ‘iemand die opziet’. Dat is de mens die opziet met een blik naar de horizon. Een mens met een horizonblik kijkt dus niet per se naar zichzelf, maar naar zijn verre omgeving. Hij ziet de noden van de wereld.’
Zet de deuren wijd open
De hierop volgende paneldiscussie met Jaap Koot, arts, directeur KootPHC, Bert Vroon, voorzitter van de Vereniging van antroposofische zorgaanbieders (NVAZ), Guus van der Bie, gepensioneerd huisarts onder andere werkzaam bij het lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg in Leiden en Aglea Alleman, psychiater bij Lievegoed, komt aan de hand van een aantal stellingen lekker op gang.
Zo luidde een stelling bijvoorbeeld: Het zorgstelsel moet transformeren naar een gezondheidsstelsel. Koot: ‘Daar ben ik het mee eens, want wat is dat eigenlijk – gezondheid? Het is iets wat je ontsnapt. Je denkt heel lang dat je gezond bent, en ineens ben je ziek. Of andersom kun je heel lang denken dat je ziek bent en plotseling ben je weer beter. De oude definitie van de WHO luidt: gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken. Maar er wordt gewerkt aan een nieuwe definitie die de waarheid veel meer benadert en waarin wordt gezegd dat gezondheid een vermogen is om het leven aan te kunnen, het vermogen om je aan te passen of om je omgeving aan jou aan te passen. Het is op dit moment al zo dat veel mensen op een positieve manier invulling proberen te geven aan hun gezondheid.’ Van der Bie vult aan: ‘Eén van de vraagstellingen van artsen zou moeten worden: ‘Waartoe dient deze ziekte?’ Als je dat vraagt, kom je erachter dat iedere doorgemaakte ziekte een fundamenteel gezondmakend aspect in zich draagt. Mensen kunnen dan dingen zeggen als: ‘die depressie was niet leuk, maar ik had hem niet willen missen.’ Crisissen en ziekten zijn kansen om je aan te ontwikkelen.’
Aan het eind van het debat stelt Geel, aansluitend aan Wijffels’ constatering dat de wereld naar de antroposofie toe komt, de spannende vraag: ‘wil de antroposofische gezondheidszorg wel naar de wereld toe?’
Vroon: ‘De antroposofische beweging en zorg zitten teveel gevangen in een verzuild concept, van een zogenaamde binnen- en buitenwereld. Het effect daarvan is dat we niet zien wat al die Wijffels’ in de wereld doen. En omdat we dat niet zien komt die wereld gewoon bij óns binnen, zoals bijvoorbeeld bij de overname van Christofoor door Amerpoort of Loek Winter die de Zonnehuizen nu runt. En dat is een zegen.’
Alleman: ‘Ik kan mij helemaal niet vinden in het gepraat over een binnen- en buitenwereld, dat werkt polariserend. Alsof we zo zouden denken. Ik kom zelf ‘van buiten’ en ik ken een heleboel mensen die èn midden in de antroposofie èn midden in de samenleving staan.’
De antroposofie moet een nieuw gezicht krijgen, daar waren de panelleden het in grote lijnen over eens. Maar hoe dan? Vroon: ‘We moeten de deuren wijd open zetten en ons taalgebruik aanpassen. We moeten laten zien wat we doen, niet als dominees, maar als mensen die vragen op zich af laten komen.’ Van der Bie ziet het eenvoudiger: ‘Het gaat vanzelf want de antroposofie ontstaat vanzelf. Ieder gezond denkend en goed voelend mens doet in feite aan antroposofie.’ Je bent meer dan je denkt, zullen we maar zeggen.
Huib van den Doel schreef een boek over de geschiedenis van Lievegoed: ’Tenzij u mij zegent, geschiedenis van de Lievegoed Zorggroep, met vensters op vandaag en morgen’. Een omvangrijk en rijk geïllustreerd boek dat een grondig historisch overzicht geeft van de totstandkoming van Lievegoed. Vele mensen, hun verhalen, hun idealen en ook hun teleurstellingen komen, naast vele achtergronden en inhouden, aan bod. Een aanrader voor de betrokkenen en een niet te onderschatten bron van informatie voor mensen die dieper in willen gaan op de achtergronden van de antroposofische gezondheidszorg.