Een zoektocht naar de vrije geest van de mens
Woensdag 29 januari - Arne Verbrugh en Joris Zee maken een documentaire over wat Rudolf Steiners boek 'De filosofie van de vrijheid' voor hen in de 21ste eeuw betekent. Deze documentaire zal in het najaar van 2020 te zien zijn. Om alvast in de stemming te komen schreef Joris Zee een artikel over de documentaire en zijn eigen zoektocht.
Als de documentaire klaar is, kunnen leden van Antroposana naar een speciale voorstelling waarbij we na afloop met de makers en elkaar in gesprek kunnen gaan.
No self, No fear door Joris Zee
Wat staat er in de filosofie van de vrijheid, het boek van Rudolf Steiner? Is het boek uit 1893 relevant voor deze tijd? Met deze vragen maak ik met een vriend, Arne Verbrugh, de documentaire, 'een zoektocht naar de vrije geest van de mens.' Voor de film gaan we met onze vragen langs bij mensen die het werk van Steiner goed kennen en die de filosofie van de vrijheid in hun dagelijkse leven toepassen.
Vooralsnog weet ik niet veel, maar wel iets, van Steiners ideeën af. Als kind zat ik op de lagere vrije school in Rotterdam. Daar werd ik vrijgelaten om mijn verbeeldingskracht aan te spreken. Leren om te worden wie je bent, was het motto van de vrije school. In het menselijk vermogen om te leren ligt het vermogen om te vergeten besloten en soms heb ik het idee dat ik als kind beter wist wie ik ben dan nu. Wat ik me van mijn kindertijd herinner is dat mijn doen en laten werd ingegeven door een voorliefde voor avontuur. In mijn fantasie stelde ik mij voor dat de wereld op maat is gemaakt om aan die voorliefde te voldoen. De wereld hoort onbekend en onvoorspelbaar te zijn, als een donker bos. Dit bos is levensgevaarlijk en stelt je op de proef, omdat, het bos en alles dat het herbergt, wil weten of je meent wat je doet als je het avontuur opzoekt. Als kind raakte ik enigszins teleurgesteld als ik luisterde naar volwassenen die veiligheid hoog in het vaandel hadden staan en die de wereld zo ongevaarlijk en voorspelbaar mogelijk in kaart willen brengen. Ik gaf ook niet veel om de vrijeschoolleraren, die mij hadden aangespoord te geloven in mijn fantasie. Antroposofen, ze misten de kern van waar het om ging, ze waren te lief, te zweverig en te weinig agressief. Verlegen om het gezelschap van gelijkgestemden besloot ik daarom op een Indianenrestvaat te gaan wonen. Indianen zijn als antroposofen, ze geloven in een bovennatuurlijke wereld waarin mensen een spirituele ontdekkingstocht afleggen, maar ze hebben een voorliefde voor het voeren van oorlog, met name op het Pine Ridge reservaat van de Oglala stam. Tijdens een studie Culturele Antropologie deed ik hier onderzoek naar de beweegredenen van Noord Amerikaanse Indianen om toe te treden tot het Amerikaanse leger.
"when a man fears the forest, he will want to control the forest, and what he can’t control, he will want to destroy (Luther Standing Bear)."
De natuur, met daarin vernieuwende, destructieve impulsen als wel als krachten die streven naar balans en herstel, weerspiegelt het karakter van de mens, zo interpreteer ik de verhalen over tradities van medicijnmannen en vrouwen bij de Oglala stam. Beide impulsen lijken in conflict met elkaar. Echter, het onbesuisde, impulsieve, karakter van de mens kan alleen dan bijdragen aan zijn vredelievende aard, als hij of zij geen angst heeft voor die grillige schaduwzijde. Als een mens geen angst heeft voor zichzelf. In de tradities van vele Noord Amerikaanse Indiaanse stammen werd het omgaan met die angst gecultiveerd. Het voeren van oorlog, het aangaan en onderhouden van vijandschappen, als wel als het opzoeken van over de top riskante situaties in het algemeen, waren hierbij onontbeerlijk. Op het reservaat sprak ik met Tom Cook, een Mohawk Indiaan die was ingetrouwd bij de familie Afraid of Bear. Hij vertelde mij hoe hij en zijn familie in de lucht, op balken, de wolkenkrabbers van New York en San Francisco hadden gebouwd, omdat de Mohawk geen hoogtevrees kennen. Tom deed er nogal geheimzinnig over waarom dat zo is en hoe ze dat kunnen,
Oh we know fear! But, we know how to flip the switch..
Waar oorlog in de dominante westerse cultuur vaak als een noodzakelijk kwaad wordt gezien, een middel om vrede, desnoods, te kunnen controleren, was het bij de Oglala simpelweg een noodzaak, en niettemin een bittere pil. Over hun grootste oorlogsleider, Crazy Horse, wordt nog steeds gesproken als iemand die bij zijn volk zowel gevreesd als geliefd was. Hij ging vele jonge mensen voor in de dood, met zijn verzet tegen de onvermijdelijke vestiging van zijn stam op het reservaat eind negentiende eeuw.
Ontdekken
De voorliefde voor avontuur gaat natuurlijk over het ontdekken van jezelf, bedacht ik me, veilig terug in Rotterdam. In de wereld leer je jezelf kennen, zei Rudolf Steiner dat niet ooit?
Steiner beschrijft in zijn Filosofie van de Vrijheid dat mensen een leerproces doormaken waarin ieder individu zich bewust kan worden van zijn betrokkenheid tot alles wat leeft. Een mens groeit langzaam in het besef dat hij in relatie staat tot de kosmos. Maar dit bewustzijn moet hij in zich zelf aanspreken; het staat los van zijn natuur of een besef dat hem wordt ingegeven door normen en waarden vanuit zijn cultuur.
Dit vind ik een sympathieke filosofie, want het roept op om van de gebaande paden te treden. Het is niet voor watjes weggelegd. Het is ook niet alleen maar een filosofie voor mensen die naar spiritualiteit zoeken op Indianenreservaten. Het avontuur is dichter bij huis dan ik dacht. Wat voor mij een motivatie is om de film te maken, is dat Steiner de vraag wie of wat het menselijke bewustzijn is bij het individu als deskundige neerlegt. Een film hier over zou kunnen aansluiten bij moderne discussies, bijvoorbeeld over menselijke gezondheid.
Onlangs zag ik een interview van Joe Rogan, een populaire Amerikaanse podcast host, met Joseph Ledoux, een neurowetenschapper. Ledoux deed jarenlang onderzoek voor de farmaceutische industrie naar medicijnen tegen paniek en angststoornis. Hij bestudeerde de amygdala, een circuit in de hersenen dat een centrale rol speelt bij de verwerking van weerzinwekkende prikkels en regulatie van angst. Hij hielp bij het ontwikkelen van benzodiazepinen, als Xanax, verslavende medicijnen die de hersenen van dieren en mensen (en daarbij ook de amygdala) verdoven. Naar eigen zeggen, vanwege het grote geld dat er mee gemoeid was, heeft Ledoux lang verzwegen dat de medicijnen de angst niet wegnamen. Deze angst wordt namelijk veroorzaakt door iets dat uniek is voor mensen, hun zelfbewustzijn. In het interview droeg Joseph Ledoux een t shirt met de tekst, 'no self, no fear.' Ledoux denkt dat ook het bewustzijn ergens in de hersenen moet zitten. Of zit het in het grote geld? Zijn boeken over onderzoek naar het menselijk zelf verkopen als bestsellers. Dit zegt in ieder geval iets over de populariteit van het onderwerp en ook iets over hoe graag mensen de autoriteit hierover uit handen geven en afgaan op wat de aangewezen deskundigen hier over zeggen. Waarom doen we dat? Ondermijn ik mijn bewustzijn met de angst voor mij zelf?