Wat is de wezenlijke kern van antroposofische gezondheidszorg anno 2020? Over die korte, maar diepe vraag bogen duizenden artsen, therapeuten, apothekers, verpleegkundigen en belangstellenden zich tussen 12 en 20 september. Niet alleen in het Zwitserse Dornach – ook wereldwijd via zestig extra evenementen, live en online, om honderd jaar antroposofische geneeskunde met zo veel mogelijk mensen te kunnen vieren. Lange tijd voelde het ongewis of deze wereldconferentie wel door kon gaan, gewend als we ondertussen al zijn aan de corona-slag om de arm. Maar weifels en twijfels werden nauwelijks mee omhoog gedragen naar het Goetheanum, dat uitkijkt over de heuvels ten zuiden van Bazel. Eenmaal op adem aan de voet van deze betonkolos die gastvrij en toch ook een tikkeltje ongenaakbaar onderdak biedt aan iedereen die zich wil verdiepen in de antroposofie, heerste vooral een sfeer van warme wilskracht en verwachting. Honderden mensen bleken de reis ondernomen te hebben – sommigen met een stevige quarantaine in het vooruitzicht bij terugkeer naar eigen land. Dat zegt iets over hoe graag mensen hun vragen en expertise willen delen in deze tijd. Speurbaar was een mengeling van gevoel voor urgentie en behoefte aan reflectie. Kennis delen vanuit oprechte betrokkenheid is belangrijker dan ooit. Niet alleen het soort kennis dat je verovert en begrijpt met je hoofd. Er lichtten ook persoonlijker inzichten en levenswijsheden op van het soort die je alleen gaandeweg kunt verzamelen, door te handelen naar de levenslessen die je bewaart in je hart.

‘Genezen lukt niet in alle gevallen, maar de wil tot jezelf ontwikkelen, maakt groei mogelijk – altijd.’

De mens als brug

Op die hartenkrachten koerste ook de voorbereidende werkgroep van artsen en therapeuten, veelal dertigers. Sinds 2017 werkten zij enthousiast en gedreven aan een achtdaags programma vol lezingen en workshops, waarin wetenschap en de spirituele kwaliteit van geneeskunde een gelijkwaardige plaats kregen. Vertrekpunt: twee velletjes die Rudolf Steiner schreef aan arts Ita Wegman op Kerstavond 1920, over de bruggen die we als mens te bouwen hebben. Bruggen tussen geest en materie, tussen denken en willen, liefde en vrijheid, verleden en toekomst: “Eine Brücke ist der Mensch”. Vlak voor Kerstmis, honderd jaar geleden, sprak Steiner drie keer uitgebreid over dit gelaagde thema in relatie tot de ontwikkeling van de antroposofische geneeskunde. Deze lezingen zijn geboekstaafd als de Brug-voordrachten. Nu werden bezoekers opnieuw uitgenodigd om zich te verdiepen in deelaspecten uit deze lezingen.*

Bijzonder was dat die bruggen ook echt geslagen werden, zowel in het officiële programma in het Goetheanum als daarbuiten: op het ruime terras, aan tafel en op allerlei wandelpaden die voerden naar workshopruimtes en logeeradressen. Meer dan eens verzuchtten geroutineerde conferentiegangers dat de sfeer prettig anders was en dat er zo veel jongeren waren. De jongeren op hun beurt leken haast te hebben, met de diepe wens tot breder en intensiever samenwerken, lichtelijk wars van de geijkte hiërarchieën die bestaande organisatiestructuren, zowel in het Goetheanum als in menig ziekenhuis, vaak nog hoog worden gehouden.

Innerlijk oefenen

Hoogtepunt voor velen was de lezing van gastspreker Giovanni Maio, professor Bio-ethiek en voorzitter van het multidisciplinaire ethiekcentrum van de universiteit van Freiburg. Geen klassieke antroposoof, maar wel een man die van zijn verlangen als jonge student geneeskunde zijn levenswerk maakte. Hij had gedacht zich tijdens zijn studie te kunnen bekwamen in de talloze processen die je vormen als mens, zodra je ziek wordt of ervoor kiest om anderen daarin te begeleiden. Maar hij begreep al snel dat dat iets was wat je in je eigen tijd moest zien uit te vinden. Maio: ‘Uiteraard vormt natuurwetenschappelijke kennis een belangrijke basis voor de geneeskunde, maar er is meer nodig om je op de ander te kunnen richten. Artsen wordt geleerd om zich te focussen op de ziekte in plaats van op degene die ziek is. Hoe kunnen we helpen als we niet weten wie er ziek is en hoe dat voelt? Er is zo veel meer dat zich afspeelt tussen patiënt en arts. De complexiteit van zulke concrete situaties kun je niet leren vanuit theoretische modellen. Je kunt het wel innerlijk oefenen door elke keer weer open te staan voor het unieke van iedere situatie en van ieder mens. Pas als je je als arts ook schoolt in een praktische oordeelskracht in dergelijke situaties, kun je je werkelijk gaan bekommeren om de ander.’

Responsief reageren

‘Dat is het moment waarop ruimte ontstaat voor het daadwerkelijk zorgen voor de ander. Zorgen is wat mij betreft: kunnen antwoorden. Niet ik geef dat antwoord als arts, maar de patiënt reikt het me aan. Als ik leer luisteren naar het appèl dat de ander op mij doet, kan ik een passend antwoord vinden en kunnen we elkaar echt ontmoeten. Het is een proces van responsief reageren dat ver voorbij het moment voert van het stellen van een diagnose. Als dat lukt, nader je de essentie van de geneeskunde. Dan kunnen arts en patiënt zich werkelijk richten op elkaar en gaan handelen vanuit een gezamenlijke wil. Genezen lukt immers niet in alle gevallen, maar de wil tot jezelf ontwikkelen, maakt groei mogelijk – altijd. Zorgen voor de ander is dus vooral een ontwikkelingsopgave waarin je kunt laten zien dat niet alles verloren gaat. Het gaat om oog houden voor de levendigheid in het gezonde stuk dat er ook altijd is in het leven van een iemand die ziek is. Zorgen is geduld opbrengen, ruimte scheppen en durven wachten. Als we dit soort processen serieus gaan nemen binnen de geneeskunde, wordt onze houding belangrijker dan ons handelen. Als arts moet ik durven delen met de ander, me laten aanspreken en de ander te verstaan geven dat ik begrijp dat hij lijdt. Zo kan ruimte ontstaan voor werkelijke zorg en bemoediging. Als de ander zich niet begrepen of gezien voelt in wie hij is, dan is geneeskunde niet toereikend.’

Lichtbakens

Hoe troostrijk en inspirerend was dit verhaal van iemand die besloot om zijn verlangen brandend te houden, ver voorbij wat hem werd aangereikt tijdens zijn opleiding. Helder verwoord, diep doorleefd en met grote kalmte verteld. Na afloop werden alle toehoorders uitgenodigd om buiten onder een warme septemberzon van een bolletje klei een kaarsenhoudertje te kneden. Die avond brandden er rondom het Goetheanum achthonderd kaarsjes. Met een simpel gebaar hadden we inzichtelijk gemaakt voor elkaar dat vanuit oprechte betrokkenheid nieuwe lichtbakens ontstoken kunnen worden. Dat is de opgave voor de komende honderd jaar: meester worden en blijven van je eigen innerlijke vuur.

---

* De Brug-voordrachten verzorgde Rudolf Steiner in Dornach op 17, 18 en 19 december 1920. Je vindt ze hier:
https://medsektion-goetheanum.org/en/anthroposophic-medicine/bridges/content/#c4236

Wat doen ziek worden en zorg verlenen met ons mens zijn?  In dit filmpje deelt gastspreker Giovanni Maio zijn visie. Dr. Maio is professor Bioethiek und Medizinethik aan de Albert-Ludwigs-Universität in Freiburg.

https://youtu.be/NTNL8WWUTnI

---

Vuurmeesters  

Een medische wereldconferentie voor zorgprofessionals én belangstellenden. Wat kan dat je geven? Drie verhalen van mensen die afreisden naar Dornach. Wie zijn zij en wat inspireerde hen?

Jan Uwe Gösch is sportleraar aan de Freie Waldorfschule Freudenstadt, in het Zwartewoud. Hij bezocht de wereldconferentie vanuit het besef dat we goed moeten zorgen voor de vitale elementen in ons leven, in plaats van te focussen op ziekte en onvermogen. Daarom besloot hij zelf ooit om geen geneeskunde te gaan studeren. Als sportleraar kan hij jonge mensen heel concreet helpen om gezond en sterk te blijven – fysiek én mentaal. Hij is blij dat hij leerlingen mag begeleiden van hun 9e t/m hun 14e levensjaar. ‘Als je ieder jaar een andere klas begeleidt, kom je alleen toe aan hun lichamelijke ontwikkeling. Als je hen ook zielsmatig wilt begeleiden, is meer tijd nodig, plus een multi-disciplinaire aanpak. Het komt voor dat ik bij een leerling iets waarneem dat zijn klassenleerkracht nog niet had opgemerkt. En andersom. Deze manier van werken zou ik ook graag breed zien landen in de gezondheidszorg. Samen komen vanuit verschillende disciplines, elkaar echt bevragen en ervaringen uitwisselen. Met open vizier.’

 

Ylvie de Kam is kunstzinnig therapeut en bakker. Ze woont met haar jonge gezin op een boerderij in Frankrijk. Ylvie was benieuwd naar hoe de jonge kwartiermakers van de conferentie Enlightening the Heart (2013) thema’s nader hadden uitgewerkt in deze medische jubileumconferentie. ‘In Frankrijk voel ik me soms alleen in het verwerkelijken van mijn idealen. Ik werk aan het opzetten van een boerderij-kleuterschool en wil daar mijn eigen praktijk beginnen als kunstzinnig therapeut. Ik kom hier om me te laten inspireren door de antroposofie en mensen te ontmoeten. Er is veel in beweging in deze tijd, ook in het Goetheanum. Ik merk dat een nieuwe impuls voor de antroposofische gezondheidszorg aan het ontstaan is. De jongeren willen intensiever samenwerken, vanuit oprechte interesse in elkaar. Door disciplines en culturen wereldwijd te verbinden, ontstaat ruimte voor ontmoeting. Het is tijd om de juiste vragen te stellen aan elkaar, om wakker te blijven in deze wereld en in ons zelf.’

 

Florian Bonte werkt als apotheker bij Weleda in Nederland. ‘Misschien heb je wel eens een antroposofisch geneesmiddel bij ons besteld via de app ‘Complementaire geneesmiddelen’. Die maken we dus speciaal voor jou, in Zoetermeer. Deze Welttagung vond ik echt zinvol. Het houdt me scherp om kennis en ervaringen uit te wisselen met collega apothekers van over de hele wereld. Maar het is ook een super kans om te leren van mensen uit andere vakgebieden: van verpleegkundigen, therapeuten, artsen, farmaceuten en heilpedagogen. Ik heb bijvoorbeeld een workshop gevolgd bij een Zwitserse verpleegkundige die ons liet zien en ervaren wat er inmiddels ontwikkeld is in het begeleiden van mensen met covid-19 klachten. Compressen met duizendblad of gember blijken de longen en het warmte-organisme van patiënten goed te ondersteunen. Ook heb ik de mensen van Antroposana beter leren kennen, die het perspectief van de patiënt voorop zetten. Kennis delen is belangrijk én inspirerend. Wij merken dat ook: mensen hebben vragen en willen begrijpen waar middelen voor dienen. Dat persoonlijke contact vind ik bijzonder.

Denk je mee? 

Wil je meer weten over hoe antroposofische geneesmiddelen eigenlijk worden gemaakt? Stel je vragen aan apotheker Florian Bonte: apotheek@weleda.nl. 

In 2021 komen we er in Ita op terug.