Alles is gevoel

Gevoeligheid heeft met zintuiglijkheid te maken. Zintuigen doen voelen. Knijp ik mijzelf hard, dan doet dat pijn. Dat geeft mijn huid, als zintuig, aan mij door. Maar ik ben slechts een mens en nogal grofstoffelijk, zeg maar gerust bot ingesteld. Het kan nog veel gevoeliger.

Neem de honingbij

Honingbijen kunnen veel beter zien, ruiken, voelen, horen en proeven dan wij. Bijen zien met 2 facetogen en 3 puntogen 200 afzonderlijke beelden per seconde waar wij slechts 40 beelden per seconde waarnemen. Zo ziet de bij alles waar zij met razende snelheid langs vliegt – bloemen bijvoorbeeld – toch als een rustig, stilstaand beeld. Hun puntogen registreren de lichtintensiteit. Hiermee kunnen bijen waarnemen of het dag is of nacht, of er bewolking aankomt, of een regenbui, waar ze helemaal niet van houden. Bijen horen met trillingsgevoelige orgaantjes op hun voelsprieten en scheenbenen. De bij ruikt, maar anders dan wij. Zij gebruikt haar reukzintuig om zich te oriënteren in de ruimte. Door de verdeling van geuren in de ruimte, weet de bij met haar antennes de drie dimensies te onderscheiden. Haar voelsprieten informeren haar ook over luchtstroming, omgevingstemperatuur en luchtvochtigheid.

De bij heeft dus een uiterst fijnzinnige zintuiglijkheid, maar haar waarnemingsorgaantjes zijn ook enorm kwetsbaar. Functies raken door het minst geringe vreemde stofje al ontregeld, met desoriëntatie tot gevolg. En dan hebben we het nog niet eens over het grove geweld van bestrijdingsmiddelen of electromagnetische straling waarmee wij bijen confronteren.

Bijenvolk is gevoelig

Zo gevoelig één honingbij, nog veel sensitiever haar volk. Want een bijenvolk – de imme – vormt één geheel, is één wezen. In het hoogseizoen bestaat een bijenvolk gemakkelijk uit 50.000 bijen. Elk afzonderlijk te beschouwen als een partikel: een gevoelige cel. Een bij op zich is niets. Is niet levensvatbaar. Maar met elkaar - als massa cellen - vormen ze één gevoelig organisme: de imme. De imme is een zeer beweeglijk, sensitief wezen. Als vanaf zonsopkomst de bijen massaal uitvliegen om nectar en stuifmeel te verzamelen, maakt de imme een enorme uitdijende beweging. Het bijenwezen krijgt dan een omtrek van wel 5 kilometer. Gevaarlijk. Stel dat plotseling noodweer losbarst; dan zal een groot deel van de imme wellicht loos raken.

Maar ‘s avonds met de schemer, als de bijen gezond en wel thuiskomen, herschikken ze zich tot een zeer veilige, compacte massa. De imme kan niet alleen maar waarnemen – dan zou zij overprikkeld raken. De imme moet haar ervaringen van die dag ook kunnen verwerken. Daartoe trekt zij zich terug in de kast. Het resultaat is honing.

Jan Graafland verzorgt al twintig jaar de biodynamische Weledatuin met medicinale planten en bijenvolken in Zoetermeer. Waarneming is misschien wel zijn belangrijkste tuingereedschap.