Gymnastiek voor de ziel

Door Redactie - In: geestelijke gezondheid, therapie - 21 juni 2019

Tekst Peter Staal | Beeld Unsplash


De Basisoefeningen als hulp bij veranderingen

Ook zo’n last van het slecht kunnen uitvoeren van je (soms te vaag) gemaakte voornemens? Wil je iets veranderen, dan loop je vaak aan tegen de beperkingen van je ziel, die zich vaak moeilijk tot verandering laat bewegen. Verandering vergt moed, inspanning en het vermogen om een periode van relatieve chaos te verdragen. Fijn dat in de antroposofische meditatietechnieken heel simpele (en moeilijke) oefeningen bestaan om je hierin te ontwikkelen. Deze oefeningen zijn van belang voor een gezonde ontwikkeling van de ziel. Deze 6 oefeningen omvatten de scholing van het denken, het willen, het voelen, de positiviteit en de onbevangenheid, plus een combinatie-oefening.

Gymnastiek voor de ziel

Rudolf Steiner beschrijft in een van zijn basisboeken hoe in ieder mens vermogens sluimeren om een geestelijke ontwikkelingsweg te gaan. Maar om met een gezonde ziel "op pad" te kunnen gaan, moeten enkele basale ziele-eigenschappen veroverd zijn. Deze zes kleine grote oefeningen kunnen een uitstekende alledaagse ‘ziele-gymnastiek’ vormen, die voor ieder mens – dus niet alleen voor filosofisch ingestelde mensen – een basale ziele-rust kunnen geven. Ze heten Nebenübungen (‘bij-oefeningen’), maar worden in het Nederlands het best vertaald als ‘Basisoefeningen’, gezien de werkelijke invloed die ze op je kunnen hebben. Het zijn verbazend simpele oefeningen om te begrijpen, maar om ze ook werkelijk te doen is een tweede. Het is in ieder geval heel leuk om eens een poosje zo'n oefening te doen; bijvoorbeeld een maand lang, iedere dag. Aan de hand van deze oefeningen doe je zelfkennis, maar ook algemene mensenkennis op, zeker als je het gezamenlijk met enkele andere mensen doet en je ervaringen uitwisselt. Je kunt dan verbaasd staan over hoe weinig we onze ziel eigenlijk echt kunnen sturen en hoe moeizaam sommige oefeningen soms lukken. Deze manier van zelfkennis opdoen kan enorm inspirerend zijn om verder te willen komen – als je de smaak eenmaal te pakken hebt, blijft het je boeien. Waag de sprong in het diepe en probeer achtereenvolgens de denkoefening, de wilsoefening, de gevoelsoefening, de oefening van de positiviteit en die van de onbevangenheid.

 

De denkoefening

Dit is een klein oefeningetje dat je iedere dag 5 minuten kunt doen. Denk, gedurende die 5 minuten, zo exact mogelijk aan een zo simpel mogelijk voorwerp, zoals een naald, een potlood, een schaar of een doosje. Laat, nu je gedachten hierop richt, je aandacht niet meer afdwalen van het onderwerp, maar zet je gedachten wel in beweging. Het gaat niet alleen om de waarneming van een voorwerp, maar iedere gedachte die gaat over dit voorwerp, is goed. Een paar voorbeelden. Waar komt een potlood vandaan? Hoe werd het gemaakt? Wat kan ik ermee doen? Hoe verhoudt zich een potlood tot andere schrijvende voorwerpen?

Hoe ingewikkelder het voorwerp dat je kiest, des te moeilijker je jezelf aanvankelijk onder controle kunt houden. Begin dus met een ‘eenvoudig’ oefeningetje, dat is al lastig genoeg! Steiner zegt hierover: "Wie het van zichzelf gedaan kan krijgen, dat hij maanden achtereen dagelijks tenminste vijf minuten zijn gedachten buitensluit die niet met het voorwerp verband houden, heeft in deze richting (aankweken van standvastigheid in het denken) veel gedaan."

 

De wilsoefening

Deze oefening bestaat eruit dat je dagelijks een afspraak met jezelf maakt om op een bepaald tijdstip van de dag (gedurende bijvoorbeeld een week) iets kleins en volstrekt nutteloos te doen. Bijvoorbeeld: om twee uur draai ik even aan mijn horloge. Of om vier uur krab ik aan mijn oorlelletje. Hoe eenvoudiger hoe beter, want dit is de "wil-ik-het-wel-echt-zelf-test". Je zult ontdekken dat hiermee het wilsleven versterkt wordt. Allerlei kleine bij-effekten zijn aan deze creatieve oefening te leren voor iemand die goed zichzelf beschouwt. Leerzaam en deugdzaam dus, om deze oefening eens een tijdje te doen.

 

De scholing van de uiting van het gevoel

Om het gevoelsleven te oefenen is het van belang om de gevoelens niet te uiten, maar te innen. We moeten ze beter leren waarnemen. Een belangrijke hulp hiervoor is om de uitingen van gevoelens beter onder controle te leren krijgen, vooral de onwillekeurige uitdrukkingen moeten we leren beheersen. Dit moet uiteraard niet leiden tot een "onderkoelde" persoonlijkheid die zijn emoties niet durft te uiten, maar is bedoeld om het eigen gevoelsleven juist te activeren. Ieder die dit gedurende de dag enkele malen oefent, zal merken dat het de gemoedsrust stabiliseert. Het vereist echter een nauwkeurige zelfwaarneming gedurende de dag. Deze oefening heeft veel minder een vaststaande tijd nodig zoals de vorige, maar mag veel meer in de loop van de dag geoefend worden.

 

De positiviteitsoefening

Bij deze oefening is het de bedoeling om je aandacht zoveel mogelijk te wenden tot al het goede dat op je afkomt gedurende de dag. Dit wil zeggen dat je het goede niet verzint, maar het waarneemt waar het is, ook al vind je het niet direct. Dat betekent niet dat je het kwade niet mag zien (integendeel, wie het goede ziet, ziet ook het kwade), maar wel dat het kwade je er niet mag van weerhouden om het goede te zien. Steiner: “Er bestaat een schone legende van, die van de Christus Jezus vertelt, hoe Hij met enige anderen eens een dode hond voorbij komt. De anderen wenden zich bij die lelijke aanblik af. De Christus Jezus spreekt met bewondering over de fraaie tanden van het dier." Door het langere tijd doen van deze oefening gaat men in allerlei mensen en dingen (weer) lichtpuntjes zien, die anders in onze cultuur – die nogal eens naar het cynisme neigt – ondergesneeuwd dreigen te raken.

 

De onbevangenheidsoefening

Deze oefening leert je om zonder vooroordelen naar de dingen te kijken. Probeer eens enkele weken lang zoveel mogelijk zonder ongeloof of vooringenomenheid naar de dingen om je heen te kijken. Probeer aan alles eens een aspect te ontdekken waarvan je kunt leren. "Van ieder zuchtje wind, van ieder boomblad, van ieder brabbelen van een kind kan men leren, mits men bereid is van een standpunt uit te gaan waarvan men tot dusverre niet uitging," aldus Steiner. Ook deze oefening kun je alleen doen als je midden in het leven staat en je het leven zelf als oefenmeester beschouwt.

 

De laatste oefening

Dit is eigenlijk geen oefening, maar een opdracht om alle voorgaande oefeningen te integreren, ze gezamenlijk te beoefenen, bijvoorbeeld eerst twee aan twee. Het is een mooie afsluiter nadat je de eerste vijf oefeningen steeds een maand hebt gedaan. Zo maak je een half jaar rond.


Dit zijn kort samengevat de oefeningetjes, die iedereen kan doen en regelmatig zou moeten doen om de eigen ziel in beweging te brengen. Ontwikkeling is immers een voorwaarde voor verandering. Ik nodig de lezer van harte uit om het echt te doen. Het is leuk om te proberen, net zoals het leuk kan zijn om te sporten voor je lichamelijke conditie. In het begin moet je wel oppassen dat je niet te veel hooi op je vork neemt en zorgen dat je een korte termijn met jezelf afspreekt. Begin bijvoorbeeld eens de denkoefening gedurende een week iedere dag vijf minuten te doen. Dat is overzichtelijk en om te beginnen meer dan voldoende. Het gevaar is altijd dat het verwatert. Het is jammer dat vaak pas achteraf blijkt hoe hard de oefeningen nodig waren, omdat je jezelf voorheen niet goed realiseert hoe "opgedroogd" de ziel was. Dat heeft wel het voordeel dat er, zodra je eraan begonnen bent, een wereld voor je opengaat waarin veel te ontdekken valt: algemeen menselijke eigenschappen, maar ook persoonlijke eigenschappen. Het gaat hierbij niet zozeer om het resultaat, als wel om het "op weg gaan". Succes ermee!

 

Bron: Wetenschap van de geheimen der ziel |Rudolf Steiner | Rudolf Steiner Vertalingen

 

Dit artikel verscheen eerder in Lindeblad, een uitgave van Therapeuticum De Linde (Tilburg), van huisarts Peter Staal.