Nieuwe trend: reguliere zorginstellingen bieden antroposofische therapieën
Tekst I Noor Hellmann Fotografie I Heidi Arts
In De Alblashof, een regulier verpleeghuis in Alblasserdam, krijgen de bewoners sinds enige tijd antroposofische therapieën. De integratie van antroposofische en reguliere verpleeghuiszorg is verrijkend voor zowel patiënten als verzorgenden, stelt arts Annemieke van Oostveen die van meet af aan betrokken is geweest bij dit initiatief.
Als specialist ouderengeneeskunde heeft Annemieke van Oostveen (54) in haar werk ‘de vervulling gevonden die ze zocht’. Toch was deze specialisatie niet de droom waarmee ze aanvankelijk haar carrière begon, vertelt ze in haar huis in Dordrecht. ‘Ik wilde tropenarts worden en die kans kreeg ik in Ghana. Vier jaar heb ik daar met plezier gewerkt, het keerpunt kwam toen ik tijdelijk in Nederland was en in die periode mijn moeder ziek werd. Ik besloot in Nederland te blijven, al stelde mij dat wel voor de vraag wat ik dan verder moest. Uiteindelijk ben ik hier de huisartsenopleiding gaan doen met het idee misschien later terug te gaan naar de tropen.’
Behoefte aan verdieping
Van terugkeer is het echter nooit gekomen. Nadat Annemieke de bakens had verzet en haar opleiding had voltooid werkte ze tien jaar als huisarts in Zwijndrecht. Toen ze dat werk op den duur ‘te solistisch’ vond stapte ze dertien jaar geleden over naar Rivas, een grote ketenzorgorganisatie in Utrecht, Gelderland, Zuid-Holland en Noord-Brabant, waar ze in teamverband ging werken en zich specialiseerde in ouderengeneeskunde. Gevraagd naar wat haar daarin aantrok zegt Annemieke: ‘Ik had behoefte aan verdieping en wilde meer tijd aan individuele patiënten kunnen besteden. Bij ouderen word je gedwongen pas op de plaats te maken en even stil te staan bij hun verhaal, niet alleen omdat ze langzamer zijn maar ook omdat hun klachtenpatroon zich niet leent voor een consult van tien minuten.’
Ook het feit dat Rivas openstaat voor bijvoorbeeld complementaire zorg bood Annemieke naar haar zeggen nieuwe ‘perspectieven en mogelijkheden’. ‘Rivas is een Planetree-organisatie. Planetree is een van oorsprong Amerikaanse beweging die staat voor mensgerichte zorg. Artsen treden coachend op, participatie van de familie, voeding, complementaire zorg en helende omgeving zijn waarden die daarbij een belangrijke rol spelen.’
Zo ook in verpleeghuis De Alblashof, een locatie van Rivas in Alblasserdam waar Annemieke één dag in de week werkt. ‘Mensen met dementie kunnen heel angstig en onrustig zijn. In plaats van ze veel reguliere medicatie te geven of te fixeren, zoeken we naar alternatieven, zoals complementaire zorg, op een andere manier bewegen of aromatherapie. Ook het project ‘Gewoontegetrouw’ dat we hebben opgezet is een voorbeeld van een andere manier van omgaan met dementerenden. Bij dementie is het leervermogen verminderd, de stress die daarmee gepaard gaat kun je verminderen als je rekening houdt met iemands gewoontes. Daarom inventariseren we van iedereen de gewoontes in dagritme, eten en mobiliteit.’
Wat zegt dit gedrag?
Er is, zegt ze, tegenwoordig op veel plekken in de reguliere verpleeghuiszorg sprake van een omslag in het benaderen van patiënten. Niet langer gaat het om ‘beheersbaar houden van gedrag’ maar men stelt zich de vraag: wat zegt dit gedrag, welke spiegel houdt het ons voor? Deze nieuwe benadering sluit aan bij een antroposofische visie op gezondheidszorg, constateert Annemieke die bezig is haar studie antroposofische geneeskunde af te ronden.
Altijd in ontwikkeling
‘Tijdens mijn studie destijds kwam ik voor het eerst in aanraking met de antroposofische geneeskunde. Hoewel ik me er pas veel later echt in ben gaan verdiepen had ik wel meteen het gevoel dat er veel waarheid school in het gedachtegoed van Rudolf Steiner. Een belangrijk uitgangspunt in de antroposofische geneeskunde is dat de mens, van geboorte tot aan het eind van zijn leven, in ontwikkeling is. In de reguliere geneeskunde is het onze taak ouderen in een verpleeghuis een zo goed mogelijk levenseinde te geven, maar als je uitgaat van het idee dat zij nog steeds in ontwikkeling zijn, dan biedt dat zoveel meer perspectief. Ook voor ons, verzorgenden en artsen, is het verrijkend.’
Dankzij de ‘open houding’ in De Alblashof ten opzichte van bijvoorbeeld complementaire medicatie schrijft Annemieke al jaren homeopathische en antroposofische middelen voor. Dat is echter niet het enige. Samen met de patiëntenvereniging in Dordrecht waarvan zij bestuurslid is, is in De Alblashof een werkgroep gevormd die onderzoekt of antroposofische verpleeghuiszorg binnen een reguliere setting als Rivas mogelijk is. Ter oriëntatie zijn werkgroepsleden gaan kijken bij drie antroposofische instellingen: Bronlaak in de Peel, een woonwerkgemeenschap voor verstandelijk beperkte mensen, verzorgingshuis Huize Valckenbosch in Zeist en verpleeghuis Rudolf Steinerhuis in Den Haag. Annemieke: ‘Interessant is dat de meeste bewoners van het Rudolf Steinerhuis geen antroposofische achtergrond hebben. Ook voor onze bewoners geldt dat de meesten niet bekend zijn met antroposofie. In eerste instantie richtten wij ons juist op mensen die specifiek kiezen voor antroposofische gezondheidszorg, maar langzamerhand is dat idee geëvolueerd: waarom je beperken tot deze doelgroep? Iedereen heeft baat bij wat wij te bieden hebben.’
Groepseuritmie vergroot saamhorigheid
Inmiddels is de integratie van antroposofische zorg in De Alblashof een feit. Dit heeft onder meer geresulteerd in groepseuritmie. Sinds anderhalf jaar krijgen de bewoners eens per week groepseuritmie onder leiding van een gepensioneerde schooleuritmiste en een pianist die beiden als vrijwilliger bij het initiatief zijn betrokken. De effecten daarvan zijn positief, stelt Annemieke. ‘Mensen moeten met elkaar samenleven binnen het verpleeghuis, tegelijk is er verloop: de bewoners zijn oud en overlijden. Met nieuwkomers moet je weer een groep vormen en in een gewoonte komen. Groepseuritmie vergroot de saamhorigheid in de groep. De mensen komen er enthousiast vandaan. Daarnaast zie je dat ze door euritmie veel makkelijker gaan bewegen en makkelijker opstaan.’
Een ander, tijdelijk, project was biografieschilderen door een kunstzinnig therapeute. ‘Zij vertelde verhalen die de bewoners inspireerden tot het maken van schilderingen. Al schilderend kwamen deze – vaak demente – mensen in een stemming die flarden van herinneringen uit hun leven naar boven bracht. Een van de bewoners schilderde bijvoorbeeld een boom en daardoor herinnerde hij zich hoe hij als kind in knotwilgen klom en ontdekte dat daar allerlei plantjes in groeiden. Deze beelden lijken misschien onbeduidend maar voor de persoon in kwestie hadden ze betekenis. Ontroerend waren ook de verraste reacties van de kinderen van de bewoners toen zij zagen welke beelden soms nog bij hun ouders bewaard waren gebleven.’
Er zijn meer antroposofische therapieën denkbaar, zegt Annemieke desgevraagd, die echter om financiële redenen vooralsnog niet worden gegeven in De Alblashof. ‘Dat is jammer want ik denk dat ze voor sommigen meerwaarde hebben. Iemand met bijvoorbeeld erge stemmingswisselingen probeer je meer in evenwicht te brengen met warme zorg, een goed dagritme en door aan te sluiten bij gewoontes. Als dat onvoldoende helpt kan individuele schildertherapie of muziektherapie uitkomst bieden. De cliënt zou daar wel zelf voor moeten betalen en dat is een drempel: mensen zijn niet gewend te betalen voor zorg. Toch zie ik het voor mezelf als een uitdaging om te kijken of dit soort therapieën in de toekomst mogelijk zijn.’
‘Als je de antroposofie neerzet als een zuil voor een groep ingewijden zal dat anderen afschrikken en wordt de doelgroep steeds kleiner. Ik vind het stimulerend dat onze teamleider na een eerste kennismaking met antroposofische geneeskunde zo geïnteresseerd raakte, dat zij nu met veel enthousiasme de introductiecursus volgt. We moeten als team mensen van buiten laten zien wat wij doen, dan zal deze zorg blijven bestaan en kunnen veel meer mensen ervan profiteren.’
Ook Stichting Warande biedt geïntegreerde zorg
De integratie van antroposofische en reguliere zorg bij Rivas staat niet op zichzelf. Antroposofische zorg wordt ook geboden bij Stichting Warande, een reguliere ouderenzorgorganisatie die op 31 december 2015 is gefuseerd met Stichting Antroz, een op antroposofische leest gestoeld samenwerkingsverband op het gebied van ouderenhuisvesting, ouderenzorg en verpleeghuiszorg in Midden-Nederland. De beide zorgorganisaties, die bestuurlijk al samenwerkten, gaan sinds dit jaar verder als Warande met in totaal acht vestigingen in Zeist, Bilthoven, Houten en Driebergen.