Voorbij je schaduw wacht een (nog) mooier mens

Plaats van het interview, passend bij het onderwerp grenservaringen: restaurant Tolhuistuin, gesitueerd tegenover het Centraal station Amsterdam aan de overkant van het IJ. Vroeger moest je hier tol betalen om het IJ, de grens naar het centrum van Amsterdam, over te kunnen steken.

---

Vanwaar dit boek?

Maathe Commerina: ‘Tijdens mijn opleiding tot antroposofisch psychotherapeut raakte ik geboeid door de overeenkomsten tussen de ontwikkelingsconcepten van Jung en Steiner; ik schreef er mijn eindscriptie over. Bij de beoordeling van dat werkstuk werd gezegd dat het de potentie had om uit te groeien tot een grotere tekst of een boek. Het duurde even, maar in 2012 kreeg ik de geest en begon ik met schrijven. Het boek verscheen in de herfst van 2014.’

Zowel Steiner als Jung beschrijven een weg van bewustzijnsontwikkeling. Wat zijn de overeenkomsten? En zijn er ook verschillen?

‘De belangrijkste overeenkomst voor mij is dat beiden benadrukken dat we burgers zijn van twee werelden, de zichtbare en een onzichtbare. Allebei beschrijven ze een drempel die deze beide werelden van elkaar scheidt. En beiden spreken over een drempelwachter die, zolang we niet tot zelfkennis zijn gekomen, ons de toegang tot de onzichtbare wereld verspert. Steiner spreekt in dit verband over het herkennen en omvormen van de dubbelganger, een ‘wezen’ gevuld met onze eigen eigenschappen die we liever niet onder ogen zien. Dit wezen verhult ons hogere Ik. Jung heeft het over het bevrijden van de schaduw, die ons Ware Zelf verborgen houdt. Bij Steiner staan er nog meer ‘personen’ aan de drempel, die hij de kleine en de grote wachter noemt. In zijn boek De weg tot inzicht in hogere werelden, staat beschreven hoe de ontmoeting met de verschillende wachters eruit kan zien. Nog een verschil is dat voor Jung de ontwikkelingsweg van het individu (hij noemt het individuatie) voorop staat, terwijl Steiner daarnaast ook nog het grotere perspectief van de ontwikkeling van de mensheid voor ogen heeft. Steiner en Jung leefden in dezelfde tijd. Ze hadden wederzijds geen hoge dunk van elkaar en dat uitten ze op kritische wijze. Vanuit de grote overeenkomsten in hun beschrijvingen kun je daar best verbaasd over zijn. Toen ik dat las dacht ik: zouden ze elkaar geraakt hebben in hun schaduwen?’

Hoe werk jij als therapeut met die schaduw?

‘In feite is iedere depressie ook een grenservaring, waar je geconfronteerd wordt met één of meerdere aspecten van je dubbelganger (of je schaduw). Dat is meestal niet zo gemakkelijk om te hanteren. Maar op de drempels, in de crises en moeilijke momenten in ons leven ligt wel de kiem van de heling. Als we erdoorheen en -overheen komen, kunnen we mooiere mensen worden. Het gaat er daarbij om de eigen verantwoordelijkheid te nemen, en te voorkomen dat je slachtoffer wordt van hetgeen je overkomt.

De schaduw bestaat uit datgene wat ons egobewustzijn, uit angst of schaamte verdrongen heeft naar het onderbewuste. Als therapeut help ik de ander om deze gevoelens erbij te nemen, onder ogen te zien en te omarmen. Zo kun je ze verlossen. De acceptatie van dat wat is en de vergeving naar jezelf en naar anderen staan daarbij centraal. De vraag die ik altijd stel aan mensen met klachten van depressiviteit is: Heb je ooit een ideaal gehad, een verlangen of een droom? Daarmee probeer ik vuur dat gedoofd is weer aan te wakkeren. Ik gebruik graag symbolen en kleine verhaaltjes in de therapie omdat er van beeldtaal zo’n genezende werking uitgaat. Daarom werk ik ook graag met dromen. Droomwerk betekent dat je de therapeut in jezelf aanspreekt, je zelfhelende vermogen.

We leven in een tijdsperiode waarin, vaak zonder dat we het in de gaten hebben, een groot deel van onze tijd, via sociale media bijvoorbeeld, van ons wordt afgepakt. Om deze tijd te overleven hebben mensen terugkerende periodes van stilte nodig. Daarom stimuleer ik mensen om ‘een dief te worden van hun eigen tijd’ en regelmatig de eenzaamheid op te zoeken, en zo tijd vrij te maken voor die innerlijke scholing en bewustwording.’

Hoe zit dat met ‘het kwaad’ in de buitenwereld? Denk bijvoorbeeld aan de grote vluchtelingenstromen van dit moment. Daar kun je als mens ook behoorlijk somber van worden. Kun je dat ook zien als een aspect van je persoonlijke schaduw of dubbelganger?

‘Ja, dat denk ik zeker. We leven in een tijd waarin we op allerlei manieren worden uitgedaagd ons bewustzijn te laten groeien. Het is een wetmatigheid, dat wanneer het licht toeneemt, ook de donkerte, de schaduw duidelijker zichtbaar wordt.

In het vluchtelingendrama wordt heel concreet een beroep op ons gedaan. Het klopt luid op onze deur. Het is verschrikkelijk om te zien, maar ik voel dat er, in het zoeken naar oplossingen, iets moois schuilgaat onder dit drama. Er is iets belangrijks aan het gebeuren met ons mensen. Het is zinvol om je af te vragen: welke boodschap heeft datgene wat in deze tijd gebeurt voor mij en hoe stel ik me ervoor open? De grenzen vervagen letterlijk en figuurlijk. Mijn hoop is dat dit leidt van een ego-bewustzijn naar een nieuw wij-bewustzijn. Dat zal niet zonder slag of stoot gaan. Het leren verdragen van het drama hoort daar ook bij.’

Ergens in je boek staat: ‘het wachtwoord is liefde’. Kun je dat uitleggen?

‘Als ik in één woord moet samenvatten wat depressieve mensen nodig hebben dan is dat: liefde. Tijdens de donkerte en kilte van een depressie kan de liefde, die ik zie als een kracht van het Ik, onvoldoende ‘ingrijpen’. Uiteindelijk gaat alles om liefde en daarom is de liefde ook het onderliggende thema van mijn boek. Echter de liefde is ons niet vanzelfsprekend gegeven, die moeten we leren in de leerschool van het leven. Daarom vind ik de uitspraak van Thornton Wilder zo mooi: ‘In liefdesdienst zijn slechts gewonde krijgers bruikbaar’. En daarom hebben we die drempels steeds nodig, anders gebeurt er niet zo veel.’

In je boek ben je heel open over je eigen leven, over je persoonlijke worsteling met schaduwen en over je eigen oefeningen in de liefde. Wil je daar iets over vertellen?

‘De zwaar gereformeerde opvoeding die ik heb genoten heeft een behoorlijke schaduw geworpen in mijn leven, die ik stapje voor stapje heb moeten overwinnen. Toch ben ik, ondanks de donkerte van het zwartekousenmilieu van mijn jeugd, ook dankbaar voor de kennis die ik opdeed van de Bijbel, dat prachtige boek. De grote schoonheid, bijvoorbeeld van de psalmen, deed de donderpreken verbleken. Onder de boodschap van hel, schuld en verdoemenis, heb ik bij mijn ouders een oprecht innerlijk verlangen naar het goddelijke gevoeld. Steiner heeft het erover dat het belangrijk is om bij kinderen de eerbied te wekken. Eerbied kan zich in de volwassenheid transformeren tot liefde. Die heb ik toch ook meegekregen, ook al kwam het er in de geloofsgemeenschap van mijn ouders nogal verknipt uit. Degene die mij verderop in mijn leven het meest op weg heeft geholpen in de liefde, is onze gehandicapte zoon geweest. En natuurlijk is mijn man ook een grote leermeester voor mij in de liefde.’

De titel van je boek, ‘Wachter, wat is er van de dag?’ is ook geïnspireerd door Bijbel. Wat is de betekenis?

‘In het bijbelboek Jesaja staat de profetie: ‘Wachter, wat is er van de nacht? De wachter zegt: ‘Morgen komt, maar ook de nacht; als gij vragen wilt kom dan terug en vraag het.’ (Jesaja 21:11-12) Een wachter kun je zien als een beeld voor waakzaamheid, die een appel doet aan je wakkerheid, dat wil zeggen aan je vermogen om vragen te stellen. De wachter uit Jesaja staat tussen licht en duister. Aan het lichten van de horizon kan hij zien dat er een nieuwe dag aanbreekt. Uit deze bijbeltekst spreekt voor mij het verlangen naar de dageraad van een nieuwe tijd.’

s I            Wachter, wat is er van de dag, door Maathe Commerina Boot, Uitgeverij Bert Post, 2014.

Wie is Maathe Commerina Boot?

Maathe Commerina Boot (1942) studeerde Nederlandse taal- en letterkunde en werkte vijftien jaar als docent Nederlands in het middelbaar onderwijs. Ze volgde ook een studie aan de voortgezette opleiding van de Sociale Academie. Nog later, in 2001, studeerde ze af als antroposofisch psychotherapeut, waarna ze tot 2014 als dusdanig werkzaam was in therapeuticum ‘De Wilg’ in Alkmaar. Op dit moment werkt Maathe Commerina vanuit haar eigen praktijk ‘Zin’. Ze is ook verhalenvertelster.