Wachtkamer wordt ontmoetingsplaats

Door Redactie - In: diversen - 14 juli 2015

Tekst I Petra Essink  Fotografie I Thomas Garbe


Nieuw onderkomen Rotterdams therapeuticum

Middenin de Rotterdamse wijk Het Lage Land is een nieuw gezondheidscentrum geopend, waarin de reguliere en de antroposofische zorg begin maart 2015 broederlijk hun intrek namen. De redactie van Stroom nam een kijkje.  

Wachtkamer wordt ontmoetingsplaats

Nadat ik de entree van het gezondheidscentrum Het Lage Land ben gepasseerd, kijk ik, op zoek naar therapeuticum Helianth, in een ‘etalage’ van een modern fitnesscentrum, waar minstens vijf mensen op trainingsapparaten druk aan het bewegen zijn. Nu kan ik links- of rechtsaf een gang in gaan: welke te kiezen? Gelukkig staat er aan mijn rechterhand, achter een massief houten balie, een aardige dame. ‘Therapeuticum Helianth?’ vraag ik. ‘Rechtsaf, die gang in mevrouw’, verwijst de behulpzame balievrouw. Voordat ik rechtsaf sla, ontdek ik in het midden van de hal, pal voor de ingang van de fitnessruimte een gat in de vloer, gelukkig beglaasd, zodat ik er niet in val. Onder het glas glanst een meerhoekig koperen ruimtelijk lichaam. Interessant, wat doet dat daar?

Versgezaagd hout

Eenmaal de hoek om kom ik in een royale ruimte, met verschillende ronde muren links en rechts. Aan de buitenkant leek Het Lage Land een ‘gewoon’ rechthoekig flatgebouw. Het oog verwondert zich en vraagt zich af hoe dat kan. Wat ook direct opvalt zijn de prachtige grote kunstwerken van wol aan de wanden. Nadat ik me bij de assistente gemeld heb, kan ik in de wachtkamer nog een kwartier rustig om me heen te kijken. Allereerst wordt mijn blik naar de tuindeuren getrokken, die toegang geven tot een binnentuin. Buiten staat een bank klaar, waarop bij mooi weer buiten gewacht kan worden. Een buitenwachtkamer! Vervolgens zie ik twee brede op zware takken gestutte boekenplanken met daarop veel antroposofische boeken. Twee dames zijn druk in de weer de boeken onder te brengen in categorieën. Op de achtergrond werkgeluiden: een boor, getimmer. En het ruikt hier naar versgezaagd hout.

Maatschappelijk relevante rol

Op het afgesproken tijdstip word ik opgehaald door Henny Linschoten van de patiëntenvereniging van Helianth, de Rotterdamse afdeling van Antroposana. Even later zit ik met Henk Cramer, antroposofisch fysiotherapeut, Johanna Priester, antroposofisch huisarts en Nynke Roukema, ook van de patiëntenvereniging, rond een tafel. Henk Cramer, die vanaf het allereerste begin betrokken is bij de huisvestingsplannen zal iets vertellen over het proces dat vooraf ging aan de verhuizing. Johanna Priester geeft een toelichting op de architectuur van het gebouw en hoe die haar in deze eerste weken is bevallen. En Nynke Roukema weet alles over de bijzondere wolkunstwerken.

Henk: ‘Tien jaar geleden vergaderden we voor het eerst over een nieuw onderkomen voor Helianth. Als je me toen had verteld dat het tien jaar zouden duren tot de verhuizing, had ik je niet geloofd! In de eerste jaren na de eeuwwisseling deed de marktwerking zijn intrede in de zorg. Dit kwam hard aan voor Helianth. Deze situatie vroeg om een goed financieel beleid, waarmee de zorg kon blijven bestaan. Het idee deel te zijn van een nieuw op te richten gezondheidscentrum sprak ons aan, omdat je op deze manier een maatschappelijk relevante rol kunt vervullen in de wijk. Ons oude onderkomen bestond uit drie aan elkaar gebouwde woonhuizen, heel knus, maar mede door de onhandige indeling niet heel erg toegankelijk. Vanuit het perspectief van duurzaamheid in de zorg zijn we met andere partijen, zoals diverse reguliere zorgverleners, en de gemeente in gesprek gegaan. Met ‘we’ en ‘ons’ bedoel ik de artsen, therapeuten én de patiëntenvereniging van Helianth. Zonder steun van de patiëntenvereniging was het heel zwaar geworden, want als fulltime arts/therapeut is het begeleiden van een dergelijk traject moeilijk in te passen in je volle werkweek. Ik denk dat andere therapeutica en patiëntenverenigingen hun voordeel kunnen doen met onze ervaringen; een concrete tip aan hen is: wees heel helder in wat je visie is (vanuit patiëntenperspectief) en vertaal dit in concrete wensen voor het gezondheidscentrum/Therapeuticum. En wees vooral duidelijk over de relevantie van deze wensen voor patiënten en voor de toekomst van deze vorm van zorg. Naast de patiëntenvereniging heeft de SBAG (stichting ter bevordering van de antroposofische geneeskunst), een onmisbare rol gespeeld bij het realiseren van de verhuizing, met name bij het regelen van de ‘aardse kanten’, zoals de financiën, planning en uitvoering.

Voor ons betekent duurzame gezondheidszorg dat je investeert in relaties tussen patiënten, artsen en therapeuten: een ambitieus streven. De samenwerking ging goed en alles leek mooi te passen in het concept van de brede school. Echter, toen er in 2005 een grote gemeentelijke bezuinigingsronde langskwam, viel het plan in duigen. In de ‘tweede etappe’ van het proces zijn we minder vanuit visie, maar meer vanuit wederzijdse belangen met onze reguliere collega’s in gesprek gegaan. Op het niveau van: Wat verdien ik ermee en kan ik ervan leven? Bijzonder ‘aards’ en ook zeer praktisch. Vanuit die insteek kwam er een heel nieuw en vruchtbaar proces op gang. Inclusief de nodige te overwinnen hobbels natuurlijk. Beide partijen zijn bijzonder blij deel te zijn van zo’n groot en open gezondheidscentrum. Wij zitten op de begane grond van een negen verdiepingen tellend wooncentrum voor vijftigplussers. De bewoners kunnen binnendoor via het therapeuticum de fitness-oefenruimte bereiken. En ook onze eigen patiënten maken gebruik van de oefenruimte. Daarnaast brengen we onze koffiepauzes door in de teamkamer met onze collega’s uit de andere gang.

Bij nieuwe antroposofische gebouwen is het gebruikelijk om op een centrale plek een koperen pentagondodekaëder met een spreuk erin, een zogenaamde ‘grondsteen’, te plaatsen. Voor de reguliere collega’s is dit een nieuw gebruik, maar ze vinden het een mooi idee. Zij hebben hun bijdrage geleverd aan de spreuk en recentelijk is het geheel tijdens een indrukwekkende gezamenlijke grondsteenlegging verzonken in de vloer van de hal.’

Rivier met keien

Johanna vertelt verder: ‘Bij antroposofische zorg hoort ook het kiezen voor gezondmakende vormen, kleuren, materialen en een architectuur die vorm geeft aan onze visie en identiteit. We wilden graag een eigentijdse antroposofische inrichting, en zijn in zee gegaan met architectenbureau 24H. Het leek ons geen gemakkelijke opgave om van de oorspronkelijke rechttoe rechtaan gangen iets levends te maken. Toch is dit boven verwachting goed gelukt! De gang werd een rivier, waarin keien zijn gelegd. Dat zijn de ronde stukken zwarte muur die je ziet. Naar binnen toe zijn het kleine behandelkamertjes. Door deze ‘keien’ is in alle ruimtes iets ronds en onvoorspelbaars aanwezig. Toen we het gebouw, dat ons door de gemeente is toegewezen, voor het eerst zagen dachten we in eerste instantie: help, wat een vierkante schoenendoos! En toen we de tekeningen en later de maquette van ‘de rivier met de keien’ zagen, dachten we: oh, dat past nooit met al die ‘stenen’! Maar nu, na een maand al, ervaren we allemaal een wonderlijk gevoel van ruimte en openheid in het gebouw. Zelfs zodanig, dat we vergeten dat er echt nog acht verdiepingen boven ons gestapeld zijn. De natuurlijke materialen en kleuren, de plafonds met gaatjes en de bamboe vloeren geven een heel ruimtelijk en ademend gevoel. Vanuit mijn spreekkamer kan ik mij, als een oeverzwaluw, nu al heel prettig nestelen aan deze rivier. De stromende werking van de gang doet zijn werk.’ Henk vult aan: ‘In de wachtkamer word je al aan het werk gezet om de ruimte te begrijpen. Dat zien wij als een manier van serieus nemen van de bezoeker, in die zin dat de inrichting niet kant en klaar in vorm en kleur versimpeld is. Hoewel de organische architectuur voor onze reguliere collega’s een stap te ver en te duur bleek -hun deel van het gebouw heeft een heel andere inrichting- tonen ze wel hun interesse en zijn ze enthousiast.’

Genezende kunst in wol

Nynke: ‘Het was de architect die ons wees op wolkunstenares Claudy Jongstra. Claudy is internationaal bekend door haar wolkunstwerken, waarvoor ze de vachten van haar eigen schapen gebruikt, en die ze verft met de verfstoffen uit zelfgekweekte planten. Claudy geeft aan als missie te hebben de wereld wat zachter te willen maken. Net als wij’, voegt Nynke er lachend aan toe. ‘Claudy kwam zelf met het idee om de zeven ‘planetenimpressies’ door Steiner, de zogenaamde planeetzegels, om te werken naar ‘een helingsproces in wol’. Ze heeft, zoals dat een kunstenaar betaamt, er een heel eigen betekenis aan gegeven. Het grootste ‘zegelkleed’, dat van de zon, gemaakt van stralende, warme gele wol, hangt goed zichtbaar in de wachtkamer. Je wordt er rustig van als je er naar kijkt. En de kunstwerken zijn uitermate knuffelbaar, je mag ze aanraken, heerlijk! Het aanraken heeft ook een bedoeling: het brengt een proces op gang, dat je uitnodigt je te verbinden met wat er om je heen gebeurt.’

De toekomst van Het Lage Land

Henk: ‘We zien voor Helianth veel toekomstmogelijkheden op deze plek. Het verpleeghuis aan de overkant van de straat heeft vergevorderde plannen om in een deel van dit gebouw een zorghotel bouwen, als overgangsverblijf tussen ziekenhuis en thuis. Het zou prachtig zijn onze zorg daar in te kunnen zetten! Daarnaast leent dit gebouw zich goed voor vernieuwing van de ouderenzorg, bijvoorbeeld door het inrichten van woongroepen voor ouderen. Zo’n woongroep zou zich verbonden kunnen voelen met Het Lage Land, inhoudelijk of op zorgniveau.’ Nynke interrumpeert: ‘Voor het zover is, gaan we hier lekker aankomen. Na een maand zijn er al zoveel goede ervaringen opgedaan! Inmiddels spreken we bijvoorbeeld over ontmoetingsruimte in plaats van wachtkamer. Want wie wil er nu graag wachten? Dat ‘de wachtruimte’ ook echt fungeert als ontmoetingsruimte heb ik zelf al ervaren. Wat mij opviel: iedereen praat met elkaar over de ruimte en de mooie kunst aan de muur.’