Beheers jij de elektronische media of beheersen ze jou?

‘Het lijkt of internet mijn concentratievermogen en mijn vermogen tot contemplatie heeft uitgehold,‘ stelt Nicholas Carr, een Amerikaanse wetenschapsjournalist enige jaren geleden vast. ‘Mijn hoofd wil alleen nog informatie ontvangen, zoals het internet die versterkt: in een snel bewegende stroom van fragmenten.‘ Herkenbaar? Volgens mediapedagoog Andreas Neider tast veelvuldig mediagebruik niet alleen ons concentratievermogen aan, maar bijvoorbeeld ook ons geheugen en onze wil. Maar je kunt er iets aan doen.

Weg met alle beeldschermen dan maar? Nee, helemaal afzien van mediagebruik is volgens Neider niet de oplossing voor de aanslag op onze innerlijke vermogens. Hiermee sluit hij zich aan bij wat Rudolf Steiner ooit over technologie en de omgang hiermee heeft gezegd. Steiner meende dat technologie bij de huidige tijd hoort. Daar moet je proberen innerlijk wat tegenover te stellen. Tenslotte kun je je, zonder een innerlijke worsteling tussen goede en kwade invloeden, niet als mens verder ontwikkelen. Probeer dus de werking van technologische middelen op jezelf te doorgronden en je zielenkrachten ervoor te wapenen. Zo kun je een innerlijke soevereiniteit opbouwen ten opzichte van elektronische media, zodat jij hen beheerst in plaats van dat zij jou beheersen.

Aandachtig waarnemen

Andreas Neider geeft oefeningen, die je regelmatig en gedurende een langere periode moet doen om resultaten te merken, maar die je helpen je innerlijk krachtiger te maken, daar waar computers je verzwakken. Bijvoorbeeld om verstrooiing van je aandacht tegen te gaan, een gevolg van het vele surfen op internet. Hoe vaak ga je niet het net op om iets bepaalds te zoeken en beland je vervolgens heel ergens anders, doordat je steeds verder klikt, fragmentarische deeltjes informatie tot je nemend? Om deze verstrooiing tegen te gaan, raadt Neider aan om enkele weken lang elke dag op hetzelfde tijdstip naar het weer te kijken en nauwkeurig te beschrijven hoe het eruit ziet. Vervolgens vergelijk je het met je waarneming van het weer van de dag ervoor. Door deze oefening geruime tijd vol te houden – Neider spreekt van zeker vijftig dagen – merk je dat je waarneming verandert, dat hij nauwlettender en gerichter wordt. Bovendien zul je bewuster omgaan met je zintuiglijke indrukken en je zult beter met je aandacht bij één ding kunnen blijven.

Herinneren

Via websites als google en wikipedia hebben we als het ware ons geheugen deels extern neer gelegd – de hoeveelheden kennis die je op internet vindt, lijken grenzeloos en ongekend. Het menselijk geheugen is echter meer dan alleen informatie of kennis van feitjes, dat zit ook niet alleen in je hoofd of in je denken, maar ook in je lichaam. Schrijven of pianospelen herinner je je met je handen en niet met je hoofd.

Je sterkt je vermogen tot herinneren door enige tijd je dagelijks een ontmoeting met iemand op de dag ervoor voor de geest te halen. Probeer in je herinnering precies terug te halen hoe iemand eruit zag, wat hij aan had, hoe hij keek en daarnaast wat er om hem heen te zien was of wie er voorbij kwamen op het moment van de ontmoeting. Je zult versteld staan over hoe weinig details je meestal van een ontmoeting van één dag geleden nog weet. De dingen die je niet meer weet, vul je vervolgens in met zelfverzonnen details, zodat je jezelf oefent in het innerlijk vormen van beelden. De volgende dag zul je hierdoor al meer details weten te onthouden en zo je geheugen krachtiger maken.

Je wil oefenen

Eindeloos blijven hangen achter je scherm, lusteloos wat sms‘en, mail­tjes sturen, nog een nieuwtje lezen, facebook checken. Het verzwakt je wil, omdat het allemaal geen moeite kost, je krijgt het met de klik van je muis of een veeg over je touchscreen. Als je nergens meer moeite voor hoeft te doen, hoe kun je je wil dan nog oefenen en ontwikkelen? Daarvoor zul je moeten leren doorzetten, ondanks tegenslagen. Een eenvoudige, maar lastige oefening om je wil te sterken is enkele weken achter elkaar elke dag op hetzelfde tijdstip een nutteloze handeling te doen, zoals je veter los en weer vastmaken. Dit sterkt je wil, omdat je dát doet wat je je voorneemt om te doen. Hetzelfde kun je op je mediagebruik toepassen: bedenk van te voren waarom je wilt sms‘en, e-mailen of internetten. En noteer dan eens twee weken lang elke dag hoe lang je daadwerkelijk achter een scherm zit. Doe je ook wat je je hebt voorgenomen? Zo kan het beeldschermgebruik uitgroeien tot een dagelijkse wilsoefening.

s I   Andreas Neider, Aufmerksamkeitsdefizite. Wie das Internet unser Bewusstsein korrumpiert und was wir dagegen tun können, (Stuttgart, 2013)